نکات و پروتکل حفظ ایمنی در آزمایشگاه سلولی

آزمایشگاه سلولی محلی برای کار با سلول‌های زنده به شمار می‌رود و اهمیت به نکات و پروتکل های کار در آزمایشگاه سلولی امری منطقی و در راستای اهتمام به اصول حرفه‌ای می‌باشد.

ازآنجایی‌که سلول‌های زنده در داخل بدن به کمک سیستم‌های دفاعی محافظت می‌شوند ولی در محیط آزمایشگاهی این محافظت وجود ندارد پس لزوم محافظت از سلول‌ها و عدم آلودگی آنها به عوامل عفونی و شیمیایی امری حیاتی است.

نکته مهم در آزمایشگاه‌های سلولی حفظ جان خود و دیگران است به‌طوری که اگر مواد بالقوه عفونی مانند میکروب‌ها و یا سلول‌های سرطانی از محیط آزمایشگاه به بیرون درز کنند ممکن است فجایع انسانی مانند همه‌گیری ویروسی جدید رخ دهد.

در آزمایشگاه‌های سلولی رعایت نکات زیر الزامی است.

  • از ورود به آزمایشـگاه با کفش معمولی خودداری شود و پرسنل بـدون روپـوش سـفید تمیـز بلنـد وارد آزمایشـگاه نشوند.
  • کنترل و نظافت روزانه سطوح کار، هود، کف آزمایشگاه و تجهیزاتی نظیـر سـانتریفیوژ.
  • برای مقابله با آلودگی انکوباتور بایستی هفته‌ای یک‌بار آن را با گاز و اتانول 70درصد تمیز نمود.
  • هود لامینار بایستی هر 6 ماه یک‌بار کنترل شود تا از آلودگی محصول کار و پرسنل جلوگیری شود. طـی ایـن کنتـرل بایسـتی تنظیم بودن میزان جریان هوا و سالم بودن فیلترهای هپـا مـورد بررسـی قـرار گیـرد.

در رابطه با کشت سلول‌های حیوانی، سطح خطر به نوع تیـره سـلولی مـورد اسـتفاده در هـرآزمایشگاه و امکان یا عدم امکان مضرّ بودن این سلول‌ها برای انسان بستگی دارد.
میزان خطرات در جدول زیر خلاصه شده است:

میزان خطرتوضیحات
کم خطرتیره‌های پیوسته سلول‌های غیرانسانی و غیرپریمات و بعضی از سلول‌های انسانی دیپلوئید شناخته شده با عمر مشخص مثل MRC5
خطر متوسطتیره‌های سلول پستانداران با خصوصیات ناشناخته
پر خطرتیره‌های سلولی گرفته شده از خون یا بافت‌های انسان و پریمات‌ها- تیره‌های سلول حاوی پاتوژن‌های درون‌زا (باتوجه‌به نوع پاتوژن) و یا تیره‌های سلولی که به‌صورت تجربی با عوامل میکروبی آلوده شده‌اند (باتوجه‌به نوع پاتوژن)

ضدعفونی و عوامل ضدعفونی‌کننده

ضدعفونی و گندزدایی پس‌مانده‌ها و فضولات کشت، سـطوح کـار و تجهیـزات در کـاهش خطرات اهمیت بسزایی دارد. به‌طورکلی عوامل ضدعفونی‌کننده به چهـار گـروه تقسـیم مـی شوند که در زیر به طور خلاصه به هرکدام اشاره می‌شود:

  • هیپوکلریت‌ها مثل آب کلره و آب ژاول: هیپوکلریت‌ها محلول‌های ضدعفونی کننده خوبی برای مصارف عمومی بوده و روی ویروس‌ها نیـز مؤثرنـد. باتوجه‌به اینکه این عوامل روی فلزات اثرات خورندگی دارند، برای ضدعفونی سـطوح فلـزی مثل سانتریفیوژها استفاده نمی‌شوند. هیپوکلریت‌ها در غلظت 1000 ppm برای پاک کردن سطوح کار و در غلظت 2500 ppm برای ضدعفونی پس‌مانده‌های کشـت و قطرات پاشیده شده از محیط کشت سلولی استفاده می‌شوند. هنگام ضدعفونی اتـاق یا هودها با بخار فرمالدئید 1 ابتدا بایستی به طور کامل هیپوکلریت را از سطوح کار پاک نمود، زیرا فرمالدئید با آن واکنش داده و محصولات سرطان‌زا تولید می‌کند.
  • الکل‌ها مثل اتانول و ایزوپروپانول: الکل‌های خالص اغلب خاصیت ضدعفونی‌کنندگی ندارند بلکه باعث فیکس شدن میکروب‌ها می‌شوند؛ لذا معمـولاً آنهـا را بـه نسـبت مناسبی با آب مقطر رقیق نموده و استفاده می‌کنند. اتـانول در غلظـت 70درصـد و ایزوپروپــانول در غلظــت 60-70درصــد ضدعفونی‌کننده‌اند، الکــل باعــث دهیدراتاسیون و فیکساسیون عوامل عفونی بخصوص باکتری‌ها می‌شود. ایزوپروپانول خاصیت ویروس‌کشی ندارد و اتانول فقط روی ویروس‌های پوشش‌دار مؤثر است و روی ویروس‌های بدون پوشش تأثیری ندارد.
  • آلدئیدها مثل فرمالدئید و گلوتارآلدئید: آلدئیدها محرک پوست بوده و باعث سوزش و حساس‌تر شدن پوست می‌شوند، لذا استفاده محـدودی دارنـد، به صورتی که فقـط در مواردی که امکان استفاده از هیپوکلریت‌ها نیست، از جمله هنگام تمیزکردن سطوح فلزی می‌توان از گلوتارآلدئید استفاده نمود.
  • فنولیک‌ها مثل هایکولین: این عوامل نیز روی ویروس‌ها مؤثر نیسـتند، لـذا کـاربرد زیادی در کشت سلولی ندارند

دفع فضولات و زباله‌های آزمایشگاه کشت سلولی

تمام پرسنل موظف به رعایت اصول دفع صحیح و بهداشتی پس‌مانده‌های بیولوژیک هستند. بهتر است از جمع‌شدن و انباشـته شـدن بـیش از انـدازه فضـولات بیولوژیـک در محـیط آزمایشگاه خودداری شود. به‌طورکلی بهتر است فضولات آزمایشگاه به‌صورت کم‌کم و گاه‌گاه و یا با فاصله‌های زمانی مشخص دفع گردند. باتوجه‌به نـوع زباله‌ها نحـوه دفـع آن نیـز متفاوت خواهد بود:

جهت دفع پس‌مانده‌ها و محیط‌های کشـت دورریختنی، بـه آنهـا 1000 ppm هیپوکلریت افزوده و یک شب نگهداری می‌شوند تا تمام عوامل عفـونی آن غیرفعال شوند، سپس این محیط را می‌توان همراه با آب فراوان دور ریخت.

پیپت‌ها و نوک سمپلرهای پلاستیکی آلوده را در محلول هیپوکلریت بـا غلظـت 2500 ppm به مدت یک شب نگهداری می‌شوند، سپس اتوکلاو شده و دور ریخته می‌شوند. به‌جای اتوکلاو کردن می‌توان لوازم فوق را در کوره‌های مخصوص زباله سوزاند. سایر فضولات جامد نظیر فلاسک‌های کشت، لوله‌های آزمایش، دستکش‌های آلوده و غیره را بایستی در پلاستیک‌های مخصوص اتوکلاو کرده سپس دور ریخت، سایر لوازم یک‌بارمصرف را می‌توان به‌جای اتوکلاو کردن سوزاند.

در این مقاله سعی شد مختصری از هشدارهای کار در آزمایشگاه سلولی به متن تحریر درآمده و امید است پژوهشگران گرامی را از خطرات احتمالی دور نمایید.

مقالات و محصولات مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *