آزمایشگاه‌های بیوشیمی از دو بخش بیوشیمی خون و ادرار تشکیل شده‌اند، این بخش‌ها از مجهزترین بخش‌های آزمایشگاه می‌باشد که تست‌های مانند تری گلیسیرید، HDL ،LDL ،VLDL ،SGOT ،SGPT ،ALK، فسفر، آلبومین، بیلی‌روبین، گلوبین، میکرو آلبومین و توتال پروتئین اشاره کرد.
در بخش بیوشیمی آزمایشگاه های بالینی دستگاه‌های گوناگونی نظیر اتوآنالایزر و چند دستگاه دیگر برای آزمایش سدیم، الکترولیت‌ها، لیتیوم و … وجود دارد.

بخش بیوشیمی خون

خون مایعی است که باتوجه‌به ماهیت آن می‌توان به بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات پی برد. همواره مقادیر ثابتی از عناصر در خون وجود دارد که تنها با آزمایش خون می‌توان به میزان آنها در بدن پی برد. از جمله این فاکتورها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

مواد شیمیایی مانند گلوکز یا همان قند خون، اوره، اسیداوریک و انسولین، انواع مواد لیپیدی مانند تری گلیسیرید و …
املاح مانند سدیم، پتاسیم، کلسیم، لیتیوم، آهن و فسفر
آنزیم‌ها مانند آسپارتات آمینوترنسفراز، گلوتامیک – اگزالواستیک ترانس آمیناز و…
هورمون‌ها مانند هورمون‌های تیروئیدی
پروتئین‌ها مانند آلبومین، فریتین، ترنس فرین، هموگلوبین

هرکدام از فاکتورهای گفته شده که اندکس نامیده می‌شوند با واحدهای خاص خود بیان می‌شوند. برای مثال گرم و میلی‌گرم در لیتر خون، تعداد در واحد حجم خون، درصد حجمی از خون و …

بخش بیوشیمی ادرار

ادرار مایعی است که به‌وسیله کلیه‌ها از خون جدا شده و به‌وسیله مجاری ادراری به مثانه برده می‌شود. ادرار شامل مواد معدنی مثل کلریدها، سولفات‌ها و فسفات‌ها و مواد آلی مثل اوره، اسیداوریک و کراتینین می‌باشد ولی قسمت عمده آن از آب تشکیل شده است. بخش بیوشیمی ادرار از قسمت‌های مهم تشخیصی است که با نمونه ادرار و بررسی آن سروکار دارد. از نتایج حال از این برسی‌ها می‌توان به بیماری‌های کلیوی، اختلالات همولیتیک، بیماری‌های متابولیک و اختلالات مجاری ادراری و مثانه و حتی وجود عفونت پی برد.

به این صورت که در این بخش ابتدا پس از دریافت نمونه، آن را از نظر ظاهری مورد بررسی قرار می‌دهند (مانند رنگ، بو و میزان شفافیت) سپس آزمایش‌های مرسومی مثل برسی وزن مخصوص و PH ادرار گزارش می‌شود و در صورت درخواست پزشک کشت ادرار نیز انجام می‌شود. اما آزمایش‌های ادراری به همین‌جا ختم نمی‌شود برای مثال با استفاده از نوار ادرار می‌توان پی به وجود خون، پروتئین، کتون، قند و … برد. همچنین می‌توان مقدار آنها را نیز تعیین نمود. برسی میکروسکوپی رسوب ادرار و میزان سلول‌های پوششی مجاری ادراری، کست (Cast)، کریستال، موکوس و میزان RBC و WBC و برسی باکتری‌های موجود در ادرار نیز جز تست‌های ادراری می‌باشد.

باید توجه شود که وجود باکتری در ادرار خانم‌ها طبیعی است ولی در ادرار مردان نباید وجود داشته باشد و وجود آن نشانه عفونت ادراری است. مشاهده اسپرم در بررسی میکروسکوپی نمونه ادرار آقایان امر مهمی حساب می‌شود.

معرفی کیت‌های مورداستفاده در آزمایشگاه‌های بیوشیمی بالینی

از جمله کیت هایی که در بخش بیوشیمی آزمایشگاه بالینی مورد استفاده قرار میگیرند میتوان به فهرست زیر اشاره نمود.

متخصصان بیوشیمی یا بیوشیمیست‌ها بر روی مولکول‌های بزرگی مانند پروتئین‌ها، لیپید‌ها و کربوهیدرات‌ها که در واکنش‌های متابولیسمی ارگانیسم‌های مختلف اهمیت دارند و بر فعالیت‌های سلولی موثر هستند، مطالعه می‌کنند. از سویی دیگر، بیوشیمیست‌ها ساختار و نحوه عملکرد مولکول‌هایی نظیر آنزیم‌ها و DNA را نیز بررسی می‌کنند.

مثالی از کیت های مولکولی آنزیمی و DNA :

کیت بیوشیمی ANA

لازم به ذکر است که سم‌شناسی نیز یک شاخه تخصصی از بیوشیمی است و شامل اندازه‌گیری داروها و سموم در مایعات بدن می‌باشد. اما به‌طورکلی کسانی که مورد آزمایش سم‌شناسی قرار می‌گیرند از سوءمصرف الکل، باربیتورات‌ها و داروهای دارای عوارض رنج می‌برند.

روش‌های اندازه‌گیری در آزمایشگاه بیوشیمی بالینی

یکی از روش‌های اندازه‌گیری در آزمایشگاه بیوشیمی بالینی استفاده از محاسبات جذب و کدورت سنجی می‌باشد. از این مِتُد به طور گسترده‌ای در تجهیزات سنجش نوری آزمایش خون استفاده می‌شود. به طور خلاصه در این روش، نور به نمونه تابیده و سه حالت جذب، دفع و عبور نور از نمونه به کمک حسگرهای نوری تشخیص داده می‌شوند. لامپ زنون به‌عنوان منبع نور، دیود نوری به‌عنوان آشکارساز و سایر اجزای نوری از جمله فیلترها و گریتینگ‌ها را می‌توان در دستگاه‌های تجزیه‌وتحلیل خون مشاهده کرد.

معرفی اتوآنالایزرهای بیوشیمی

اتوآنالایزرهای بیوشیمی بالینی که باتوجه‌به تعریف فوق، فتومترهای آزمایشگاهی نیز نامیده می‌شوند، در دو نوع نیمه و کاملاً خودکار طراحی و تولید می‌شوند.

روش فتومتری

برای اندازه‌گیری به روش فتومتری، به یک منبع نور، منشور جداکننده طیف خونش و یک آشکارساز نیاز است. این نوع از دستگاه‌های اتوآنالایزر از دو قسمت سخت‌افزار و نرم‌افزار تشکیل شده است. قدرت، کارایی و سادگی کار با هر دستگاه اتوآنالایزر ارتباط تنگاتنگی با نرم‌افزار آن دارد. منبع نور به‌کاررفته در این نوع از دستگاه‌های آنالایزر می‌تواند از لامپ‌های تنگستن، هالوژن، کوارتر، دوتریوم، جیوه یا لیزر باشد. برای جداسازی طیف خوانش موردنظر از نمونه، از فیلترهای تداخلی نوری استفاده می‌شود. این فیلترهای نوری در چرخ فیلتر (Filter Wheel) قرار گرفته و در زمان مناسب توسط نرم‌افزار سیستم در محل عبور نور قرار می‌گیرد.

فتومتری انعکاسی

در این روش نور منعکس شده اندازه‌گیری می‌شود. اجزای این سیستم همانند اجزای سیستم فتومتری است و معمولاً در اتوآنالایزرهایی که از معرف‌های (Reagents) خشک استفاده می‌کنند، به کار می‌رود. در این روش از رابطه شدت نور ساطع شده (فلورسنت) با غلظت ماده تحریک شده، استفاده می‌کنند.

فلورومتری

روش فلورومتری در اتوماسیون و سنجش ایمنی کاربرد زیادی دارد. حساسیت آن هزار برابر بیشتر از روش اسپکتروفتومتری است، اما تداخل زمینه‌ای ناشی از فلورسانس سرم می‌تواند مشکل‌ساز باشد. هرچند این مشکل را می‌توان با انتخاب فیلترهای مناسب برای جداسازی طیف موردنظر و نیز با انتخاب رنگ فلورسنتی که طیف تشعشعی آن از طیف مواد تداخلی متفاوت باشد، حل کرد.

کدورت سنجی یا نفلومتری

برای اندازه‌گیری کمی و کیفی رسوب حاصل از واکنش آنتی‌ژن آنتی‌بادی به کار می‌رود.

در هریک از روش‌های نام‌برده کیت مخصوصی به کار می‌رود. حساسیت این امر به حدی بالاست که حتی برای دو دستگاه از یک برند تولیدکننده ممکن است ترکیب مواد، استانداردها و کنترلرهای کیت عوض شود. اما این نکته را نیز فراموش نکنیم که مشکل کیت‌های خاص هر دستگاه‌ها را با خرید اتوآنالایزرهای برنامه‌پذیر (اصطلاحاً open) را تا حدودی رفع کرد. زیرا این دستگاه‌ها قابلیت برنامه‌ریزی مجدد برای طیف وسیعی از کیت‌های تولید داخل و خارج را دارند.

معرفی روش دستی

در روش دستی اصولاً از همان مواد و معرف‌ها استفاده می‌شود اما روند انجام آزمایش به کمک دستگاه‌های خودکار یا نیمه‌خودکار انجام نمی‌شود. به معنای دیگر خود متصدی آزمایش (اپراتور) باید به‌صورت دستی و با مخلوط کردن مواد موجود در کیت‌ها با نمونه مورد آزمایش و سپری کردن دقیق پروتکل آزمایش، نتیجه را به دست آورد. روند کار در این روش از آنجایی دستی خوانده می‌شود که علاوه بر حضور عامل انسانی برای ترکیب و حصول نتیجه، باید با دستگاه‌های اسپکتوفتومتری که به‌صورت دستی نیازمند واردکردن طول موج تابش و خوانش هستند کارکرد.

باید توجه داشت که حتماً حتماً به نوع روش مورداستفاده در بروشور کیت برای حصول نتیجه صحیح و دقیق آزمایش توجه کرد.

مقایسه روش دستی و دستگاهی

در روش دستی زمان و نیروی انسانی بیشتری نیاز است. همچنین خطاهای انسانی مانند آلودگی و اشتباه در مقدار ترکیب مواد می‌تواند نتیجه آزمایش را کاملاً معکوس کند. از طرفی، استفاده از دستگاه‌های تمام اتوماتیک، خطای آزمایش را به حداقل می‌رساند. به یاد داشته باشید با یک‌بار هزینه‌کردن و خرید دستگاه‌های آنالایز بیوشیمی، نتایج آزمایش‌های محول شده به شما متحول خواهد شد.

آیا می‌شود کیت‌های بیوشیمی دستی را در دستگاه به کاربرد؟

تمام کارخانه‌های تولیدکننده دستگاه‌های آنالایزر بیوشیمی برای مواد مورداستفاده که در ورودی آنها قرار می‌گیرند، استانداردها، کالیبراتورها و دوزهای مشخصی را مقرر کرده‌اند. اگر در کاتالوگ کیت بیوشیمی شما نوشته شده است “برای دستگاه‌های اتوآنالایز نیز مناسب می‌باشد” شما می‌توانید باتوجه‌به راهنمای ارائه شده در کاتالوگ اقدام به مصرف آن کیت در دستگاه بنمایید، در غیر این صورت دستگاه شما ممکن است دچار آسیب و خسارت سنگینی شود.

آیا می‌شود کیت‌های بیوشیمی دستگاهی را در روش دستی به کاربرد؟

شرط اول در به‌کاربردن کیت‌های دستگاهی به‌صورت دستی آن است که اپراتور مجرب و ماهر در کار با کیت‌های دستی باشد. به این معنا که صرفاً در موقع نیاز و عدم دسترسی به اتوآنالایزرها و با مطالعه سطحی کاتالوگ اقدام به انجام این آزمایش‌ها نکند و در مهارت محلول‌سازی کاملاً حرفه‌ای باشد.

شرط دوم داشتن دستگاه اسپکتوفتومتری است که دارای پشتیبانی از طیف تابش و خوانش آن کیت دستگاهی است. به بیان دیگر حتماً دقت کنید که چه عددی برای طیف تابش و خوانش در کاتالوگ کیت بیوشیمی شما نوشته شده است و دقیقاً این رنج تابشی در محدود اسپکتوفتومتر شما باشد.

شرط سوم خرید و تجهیز وسایل مصرفی و غیرمصرفی مانندِ بَن ماری، سمپلر، سرسمپلر، مِزو (جهت محلول‌سازی)، کووت تمیز و بلانک می‌باشد.