چرا وقتی یک آزمایش را در دو آزمایشگاه می‌دهیم جواب فرق دارد؟ حتماً برای شما هم پیش‌آمده است که در یک دوره آزمایش یکسانی را در دو آزمایشگاه متفاوت انجام داده و در بررسی نتایج متوجه شده باشید که رنج نرمال نتایج در هر آزمایشگاه متفاوت است. این سؤال مطرح است که چرا رنج نرمال برگه‌های آزمایش در آزمایشگاه‌های مختلف متفاوت است؟ کدام نتایج مورد تأیید هستند. در این مقاله قصد داریم به این مورد پرداخته و دلایل آن را بررسی کنیم.
معمولاً وقتی بیمار یک آزمایش تشخیصی را انجام می‌دهد برای تفسیر آزمایش نیاز به آگاهی از رنج نرمال وجود دارد. پزشکان متخصص از رنج نرمال فاکتورهای آزمایشگاهی کاملاً آگاه هستند ضمن این که در کنار برگه آزمایش با استفاده از معاینات بالینی می‌توانند تشخیص درست‌تری داشته باشند. اما سؤال اینجا است که دلیل اصلی اختلافات قابل‌مشاهده در رنج نرمال آزمایشات در برگه‌های آزمایش چیست.
قبل از اینکه در ادامه به علت تفاوت نتیجه آزمایش بپردازیم لازم است به این سؤال پاسخ دهیم که آیا امکان دارد رنج نرمال در برگه آزمایش‌های مختلف متفاوت باشد؟
پاسخ به این سؤال آری است. اما این مسئله نباید باعث تردید در بیمار شود. ممکن است یک آزمایش مشابه در شرایط کاملاً مشابه و با استفاده از یک روش تستی در آزمایشگاه‌های مختلف با رنج نرمال متفاوتی ارائه شود. رنج نرمال به‌منظور تفسیر آزمایش انجام گرفته ارائه می‌شود. به طور مثال برای شخصی که به‌منظور تشخیص یک بیماری یا چکاپ معمول آزمایش داده است، بسیار مهم است که بدانید وضعیت هریک از فاکتورهای آزمایشی به طور مثال تعداد گلبول‌های قرمز، میزان کلسیم، سدیم، ویتامین دی، چربی خون و … در وضعیت نرمال قرار دارد یا خیر. برای تفسیر بهتر نتایج آزمایشات معمولاً یک رنج نرمال در نظر گرفته می‌شود که مقادیر بالاتر یا پایین‌تر از آن نیاز به بررسی‌های بیشتر و درمان خواهند داشت.
اما این امکان وجود دارد که در یک آزمایش کاملاً مشابه در دو آزمایشگاه متفاوت رنج نرمال متفاوت باشد، چرا که معمولاً محدوده مرجع در آزمایشگاه‌ها تعریف مشخصی دارد و هر آزمایشگاه محدوده مرجع خود را باتوجه‌به دستگاه‌ها، روش‌های آزمایشگاهی و کالیبراسیون مشخص تعیین می‌کند. به همین دلیل است که یک آزمایش یکسان در دو آزمایشگاه مختلف دارای رنج نرمال متفاوت است.
این نتایج آماری یا عددی تا زمانی که تفسیر نشوند اهمیت چندانی ندارند معمولاً نتایج با کمک یک نقطه مرجع تفسیر می‌شود و البته معاینات بالینی که پزشک انجام می‌دهد و شرح‌حال بیمار در تصمیم و تفسیر نهایی آزمایش تأثیرگذار خواهند بود.
همان‌طور که گفتیم شرایط آزمایشگاهی باعث می‌شود که رنج نرمال در تفاسیر برگه‌های آزمایش متفاوت باشد. در ادامه به مهم‌ترین فاکتورهای تأثیرگذار در تعیین رنج نرمال آزمایشات می‌پردازیم.
مقادیر مرجع مجموعه‌ای از مقادیر است که برای یک فرد در شرایط سالم در نظر گرفته می‌شود. در یک آزمایش معمولاً نتایج به دست آمده را با نقاط مرجع مقایسه کرده و نتیجه گیری می‌کنند. این مقادیر مرجع در هر آزمایشگاه با آزمایشگاه دیگر فرق می‌کند. ارزش‌های مرجع به عنوان راهنمایی برای نتیجه گیری در مورد سلامت فرد مورد استفاده قرار می‌گیرد. محدوده مرجع نیز بستگی به افرادی دارد که برای تعیین مقادیر مرجع در آزمون شرکت کرده اند. فراموش نکنید که مقادیر مرجع مقادیر معمولی نیستند.
هر آزمایشگاه تشخیص پزشکی تجهیزات متعددی دارد. این تجهیزات از برندهای مختلف هستند و کاربردهای متنوعی دارند. انواع مختلف تجهیزات که به کمک آنها آزمایشات را انجام می‌دهند نقش مهمی در تعیین رنج نرمال آزمایشات دارد. نکته مهم اینجا است که این تجهیزات بر نتایج آزمایش تأثیرگذار هستند.
تحلیل آزمایشات ممکن است دارای مشکلات و خطاهایی باشد. اگر این آزمایش‌ها به طور مکرر در یک آزمایشگاه انجام شود می‌تواند تفاوت‌های زیادی ایجاد کند بنابراین تعجبی ندارد اگر در آزمایشگاه‌های مختلف شاهد رنج نرمال‌های مختلفی باشیم. آزمایش خون شامل آزمایش شیمیایی خون تحت مواد شیمیایی و رنگدانه ها است که در برخی موارد واکنش متفاوتی نشان می‌دهد. قدرت مواد شیمیایی می‌تواند باعث تغییر در نتیجه آزمایش خون شود. به عنوان مثال، ویتامین B12 به عنوان آزمایشی شناخته می‌شود که همیشه دقیق نیست.
اگر آزمایشات در روزهای مختلف انجام شود، نتایج ممکن است به دلیل تفاوت در میزان هیدراتاسیون و سطح گلوکز در بدن متفاوت باشد. اگر رژیم غذایی بیمار دارای سطوح مختلف ویتامین K باشد، ممکن است تحت تأثیر کومادین، داروی رقیق کننده خون که توسط بسیاری از بیماران استفاده می‌شود قرار گیرد. هیدراتاسیون بیش از حد نیز یکی از عواملی است که بر نتیجه آزمایش به ویژه آزمایش خون یا ادرار تأثیر می‌گذارد.
متدها یا روش‌های آزمایشی مورد استفاده انجام آزمایشات می‌تواند باعث تغییر در تعیین رنج نرمال آزمایش باشد. روش‌های مختلف شامل مواد شیمیایی مختلف، روال معمول و فواصل زمانی است که ممکن است واکنش‌های متفاوتی در آزمایشات به ویژه در نمونه‌های خونی گرفته شده داشته باشد.
گاهی اوقات ممکن است خطاهایی در تکنیک‌ها، کالیبراسیون ضعیف یا حتی عدم تعادل بین روش‌ها وجود داشته باشد. همکاری با تکنیک‌های ایمونولوژیکی دشوار است چرا که معمولاً هر آزمایشگاهی تکنیک‌های ایمونولوژیکی مخصوص به خود دارد.
دستگاه‌های تشخیص پزشکی که در آزمایشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. دارای کالیبراسیون مشخصی هستند. منظور از کالیبراسیون اندازه‌گیری و تعیین صحت وسیله اندازه‌گیری در مطابقت با مرجع تأیید شده است و هدف از هدف کالیبراسیون ایجاد نظامی مؤثر به منظور کنترل صحت و دقت پارامترهای مترولوژیکی دستگاه‌های آزمون و وسایل اندازه‌گیری و کلیه تجهیزاتی است که عملکرد آنها بر کیفیت فرایند تأثیرگذار است. این کار با هدف اطمینان از تطابق اندازه گیری‌های انجام شده با استانداردهای جهانی انجام می‌شود.
برای این که انجام آزمایشات با تجهیزات آزمایشگاهی دقیق باشد نیاز است که به صورت دوره ای دستگاه‌ها تست شوند و اصطلاحاً کالیبره گردند. کالیبراسیون دستگاه سبب می‌شود که ایمنی دستگاه تضمین شده و اندازه گیری‌های دقیق تری داشته باشد. کالیبره کردن تجهیزات آزمایشگاهی بخشی از نگهداری این دستگاه‌ها محسوب می‌شود. به همین دلیل است که کالیبراسیون متفاوت در تجهیزات آزمایشگاهی باعث می‌شود تا تعریف رنج نرمال بر اساس تست‌های انجام گرفته در هر آزمایشگاه متفاوت باشد.
برای این که در هریک از فاکتورهای آزمایشگاهی رنج نرمال مشخص شود عوامل بسیاری در نظر گرفته می‌شود. فاکتورهایی از جمله سن و جنس در تعریف اکثر رنج‌های نرمال تأثیرگذار هستند. همچنین بارداری یکی دیگر از مواردی است که در تعریف رنج نرمال فاکتورهای آزمایشگاهی تاثیر دارد.
نکته مهمی که باید به آن اشاره کنیم این است که رنج نرمال یک دامنه عددی را شامل می‌شود. ضمن این که میزان بسیار کمی هم بابت درصد خطای انسانی و تجهیزات پزشکی در نظر گرفته می‌شود، بنابراین منظور از رنج نرمال یک دامنه عددی است نه صرفاً یک عدد مشخص. مثلاً اگر رنج نرمال قند خون در حالت ناشتا بین 79 تا 109 در نظر گرفته می‌شود ممکن است در یک آزمایشگاه این رنج نرمال عددی بین 70 تا 100 باشد.
نکته بعدی این است که پزشک در کنار تفسیر برگه آزمایش از معاینات بالینی نیز استفاده می‌کند؛ بنابراین صرفاً عددهای درج شده در برگه آزمایش مرجع تصمیم گیری پزشک نیستند.
اگر در تفسیر آزمایش یک بیمار فاکتورهای آزمایشگاهی در رنج نرمال قرار داشته باشند معمولاً پزشک حساسیت خاصی اعمال نمی‌کند اما در صورتی که بیمار از نظر فاکتورهای آزمایشگاهی در دامنه خطرناک قرار داشته باشد (نقطه ماکسیمم یا مینیمم رنج نرمال) ممکن است پزشک درخواست تجدید آزمایش در یک دوره زمانی مشخص داشته باشد. همچنین در مواردی که فاکتورهای آزمایشگاهی بیشتر یا کمتر از حد نرمال باشند معمولاً آزمایش دوباره تکرار می‌شود؛ بنابراین می‌توان گفت که تغییرات در تعیین رنج نرمال به اندازه ای نیست که در تفسیر نهایی آزمایش تأثیرگذار باشد.
نکته مهم دیگری که باید به آن اشاره کنیم این است که یک برگه آزمایش پزشکی توسط پزشک بر اساس مرجع‌های پزشکی تفسیر می‌شود. همان‌طور که گفتیم منظور از رنج نرمال یک دامنه عددی است که ممکن است همیشه ده عدد بیشتر یا کمتر از عدد مرجع اصلی نمایش داده شود. علت این امر نیز در نظر گرفتن خطاهای آزمایشگاهی انسانی یا تجهیزاتی یا همان مسئله کالیبراسیون دستگاه است.
اگر در برگه‌های آزمایش خود متوجه شدید که رنج نرمال فاکتورهای خونی یا آزمایشگاهی نمونه‌های شما دارای مقادیر مختلفی است نباید تعجب کنید. این مسئله به دلیل تفاوت در دستگاه‌های تست نتایج و همچنین کالیبراسیون مرتبط با آنها صورت می‌گیرد. همان‌طور که بیان کردیم موارد دیگری نیز می‌تواند باعث شود که نتیجه آزمایش شما در دو آزمایشگاه مختلف متفاوت باشد. با این حال از آنجایی که مقادیر مرجع در یک دامنه عددی تعریف شده اند و خطای تجهیزاتی یا کالیبراسیون دستگاه‌ها تغییرات زیادی در این زمینه ایجاد نمی‌کنند نباید نگران تعریف رنج نرمال در برگه آزمایش خود باشید. در نهایت این پزشک است که با استفاده از معاینات تکمیلی و شرایط جسمی، سنی و جنسی شما مشخص می‌کند میزان نرمال فاکتورهای آزمایشگاهی تست شده در شما باید به چه اندازه ای باشد.
در واقع باید گفت میزان کالیبراسیون دستگاه‌های تشخیص پزشکی و آزمایشگاهی به آن اندازه ای نیستند که در نتایج حاصله تأثیرات زیادی داشته باشند و میزان در نظر گرفته شده برای رنج نرمال نتایج پزشکی به گونه ای انتخاب شده است که این اختلافات در آن لحاظ شده است.
Share It