تاسیس آزمایشگاه ژنتیک

برای تاسیس آزمایشگاه ژنتیک لازم است موازد زیادی مورد توجه قرار گرفته شود. آزمایشگاه ژنتیک آزمایشگاهی است که در آن به ارزیابی و تشخیص بیماران و خانواده‌های مبتلا به بیماری‌های متابولیک ارثی پرداخته می‌شود. ناقلین ناهنجاری‌های ژنتیکی را با تجزیه و تحلیل متابولیت‌ها، مایعات، آنزیم‌ها و بافت‌های فیزیولوژیکی متمایز می‌کند.

همچنین کلیه افرادی که قصد ازدواج دارند و یا در خانواده آنان افراد مبتلا به بیماری‌های ارثی و مادرزادی وجود دارد و نیز کسانی که قصد بارداری دارند می‌توانند در این آزمایشگاه با استفاده از روش‌های مولکولی به تشخیص یا میزان احتمال بیماری ژنتیکی در خود و یا نسل آینده خانواده خود بپردازند.

شرایط نیروی انسانی آزمایشگاه ژنتیک شامل مسئول فنی و سایر پرسنل چیست؟

مسئول فنی آزمایشگاه ژنتیک پزشکی باید دارای مدرک تأیید شده و یا صادره از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به شرح زیر باشد:

۱- دکترای تخصصی (PhD)در رشته ژنتیک پزشکی یا انسانی

۲- دکترای تخصصی (PhD)در رشته سیتوژنتیک پزشکی

۳- دکترای تخصصی (PhD)در رشته ژنتیک پزشکی با گرایش سیتوژنتیک پزشکی

۴- دکترای تخصصی (PhD)در رشته ژنتیک انسانی با گرایش سیتوژنتیک پزشکی

دارندگان مدارک دکتری تخصصی در این ۴ رشته واجد شرایط جهت احراز سمت مسئول فنی آزمایشگاه‌های ژنتیک پزشکی شناخته شده اند. تصویب این آئین نامه و عطف به ما سبق کردن آن نسبت به دانش آموختگان پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، مغایر اصول برابری و اصل عدم تبعیض است. اصولی که در قوانین بنیادین و اساسی جمهوری اسلامی ایران، بند ۹ و ۱۴ اصل ۳ و ۲۰ قانون اساسی و … مورد حمایت و تضمین قرار گرفته است.

به دلیل تأثیرات گسترده بیماری‌های ارثی، متخصصان ژنتیک بالینی نقطه اشتراک بسیاری از رشته‌های پزشکی دیگر هستند. پیشرفت‌ها در فناوری ژنتیک و ژنومی، از جمله توالی‌یابی ژنوم و اگزوم موازی و کل، فرصت‌های بی‌سابقه‌ای را برای تشخیص و درمان شرایط ژنتیکی ارائه می‌دهد. این پیشرفت‌ها، همراه با تغییر سریع پایگاه دانش علمی و پزشکی در زمینه ژنتیک و ژنومیکس، تقاضا برای متخصصین ژنتیک بالینی را برای مشارکت در مراقبت از بیماران در تمام سنین، از جمله مراقبت‌های دوران بارداری و تنظیم خانواده افزایش داده است. دوره‌های آموزشی ترکیبی ژنتیک پزشکی و ژنومیک با اطفال، طب داخلی، پزشکی جنین مادر، و غدد درون ریز باروری و ناباروری نیز موجود است.

بخش های یک آزمایشگاه ژنتیک

آزمایشگاه ژنتیک دارای بخش‌های مختلفی می‌باشد که بسته به نوع تجهیزات، تکنیک‌های مورد استفاده و یا نوع تست در گروه‌های مختلف تقسیم‌بندی می‌شوند که شامل سیتوژنتیک، ژنتیک مولکولی، توالی‌یابی نسل جدید، بخش بیوانفورماتیک و آنالیز داده می‌شود. 

سیتوژنتیک: جهت مطالعه ساختمان کروموزوم‌ها و بررسی ارتباط آن‌ها با عملکرد سلول است. در این بخش کروموزوم‌ها با استفاده از روش‌هایی مانند کاریوتایپ، تکنیک‌های باندینگ (نوارگذاری) یا شیوه‌های سیتوژنتیک مولکولی مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرند.

ژنتیک مولکولی: ژنتیک مولکولی به بررسی ساختار و کارکرد ژن‌ها در سطح مولکولی می‌پردازد. ژنتیک ملکولی با بکار گرفتن روش‌های ژنتیکی و زیست‌شناسی ملکولی سعی دارد تا عملکرد و فعل و انفعالات بین ژنها را شناسایی کند و براساس آن اختلالات و تغییرات احتمالی را ردیابی کند.

توالی‌یابی نسل جدید: با استفاده از این تکنیک این امکان فراهم گردیده تا در خصوص تشخیص علت ژنتیکی بسیاری از بیماری ها و سندروم ها از جمله اختلالات و ناهنجاری های مادرزادی که قبلا بواسطه محدودیت های تکنیک های مورد استفاده تحت عنوان “با علل نامعلوم “بیان می گردید، مشخص شود.

بیوانفورماتیک و آنالیز داده: بیوانفورماتیک یک دانش بین رشته‌ای است که شامل روش‌ها و نرم‌افزارهایی برای فهم اطلاعات زیستی است. بیوانفورماتیک از برنامه‌ریزی‌های رایانه‌ای برای تجزیه و تحلیل اختصاصی ژنومیک استفاده می‌کند.

شرایط ساختمانی تأسیس آزمایشگاه ژنتیک چیست؟

ساختمان آزمایشگاه باید کلیه شرایط و استانداردهای مربوط به ضوابط فیزیکی یک آزمایشگاه را دارا باشد. از جمله شرایط ساختمانی عبارت است از:

متراژ

برای انجام آزمایش‌های ژنتیک به 120 متر فضای مفید احتیاج است .

شرایط فیزیکی و تاسیسات ساختمان

ارتفاع سقف آزمایشگاه حداقل ۲۴۰ سانتیمتر باشد.

کف آزمایشگاه باید قابل شستشو بوده ترجیحاً دارای کف شوی باشد

دیوارهای آزمایشگاه حداقل تا ارتفاع ۵/۱ متر باید قابل شستشو باشد (رنگ‌های قابل شستشو و مقاوم مثل رنگ روغن توصیه می‌شود).

در صورتیکه درب‌های آزمایشگاه چوبی است، با رنگ قابل شستشو و مقاوم مانند رنگ روغن رنگ آمیزی شده باشد. ترجیحاً درب‌ها دارای پنجره باشند.

پهنای درب‌های اصلی ودرب های داخلی در حدی باشد که تجهیزات و مبلمان آزمایشگاهی به راحتی قابل جابجایی باشند.

آزمایشگاه می‌بایست لوله کشی برای آب گرم و سرد، با فشار مناسب داشته باشد.

آزمایشگاه می‌بایست سیستم مناسب گرمایش و سرمایش داشته باشد. دامنه تغییرات ایده آل دما در آزمایشگاه ۵ ± درجه سانتی گراد است .

سیستم لوله کشی گاز آزمایشگاه باید استاندارد بوده و نکات ایمنی لازم در مورد آن رعایت شده باشد و به تعداد کافی خروجی گاز در آزمایشگاه تعبیه گردد.

در صورت استفاده از کپسول گاز، کپسول‌ها درمکان مناسب و امن، دارای تهویه مطلوب، دور از منابع حرارتی و نزدیک به محل مصرف قرار داده شوند.

طراحی سیستم روشنایی آزمایشگاه باید به نحوی باشدکه نورکافی برای انجام فعالیت‌های مختلف از جمله رویت آسان واکنش‌ها و رنگ‌ها فراهم گردد.

مقدار روشنائی در فضای آزمایشگاه به نوع فعالیت‌ها، رنگ دیوارها، سقف و سطوح کاری، فاصله سطح کاری تا پایه چراغ‌های روشنایی و محل قرار گرفتن پایه اصلی چراغ‌ها بستگی دارد.

لامپ‌های فلورسنت با دما و رنگ‌های مختلف در دسترس می‌باشد و استفاده ازآن درمحیطهای کاری سرپوشیده توصیه می‌گردد. بطور تقریبی وجود دو عدد لامپ فلورسنت در هر ۶ متر مربع برای تامین روشنایی آزمایشگاه ممکن است کافی باشد.