منشأ Free PSA

PSA عمدتاً از سلول‌های اپیتلیال خوشه‌های غددی و مجاری پروستات ترشح شده و سپس به داخل مجرای غده پروستات و مایع منی هدایت می‌شود.

PSA چیست؟

آنتی‌ژن اختصاصی پروستات PSA (Prostate Specific Antigen) گلیکوپروتئینی با وزن مولکولی حدود 33 کیلو دالتون از یک زنجیره مرکب از 337 اسیدآمینه و یک زنجیره کربوهیدرات تشکیل شده است. باتوجه‌به برابری بیش از هشتاد درصدی PSA با وزن کالیکرین -1 (Kallikrain) این بیومارکر از خانواده کالیکرینه محسوب می‌شود. آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) یک سرین پروتئاز (serine protease) با فعالیت شبیه کیموتریپسین (chymotrypsin-like) است. ساخت PSA تحت تنظیم پذیرنده‌های هورمون‌های جنسی مردانه یا آندروژن‌هاست. به دلیل اختصاصیت بافتی بسیار زیاد از سنجش PSA تاکنون بیشترین استفاده تشخیصی شده است.

انواع آنتی‌ژن‌های PSA

• آزاد: PSA آزاد (Free PSA) که مقدار ناچیزی از آن را شامل می‌شود به لحاظ آنزیماتیک غیرفعال است. قسمت اعظم این بیومارکر با مهارکننده سرین پروتئاز آلفا -1- آنتی کیموتریپسین ترکیب شده و فعالیت آنزیمی دارد.
• ترکیبی: قسمت اعظم PSA خون به‌صورت ترکیب شده با یکی از پروتئین‌های مهارکننده (آلفا -1- آتنی کیموتریپسین و آلفا -2- ماکرو گلوبولین) و قسمت ناچیزی از آن به‌صورت آزاد است.

این دو فرم از مولکول PSA با روش‌های ایمونولوژیک قابل‌اندازه‌گیری می‌باشند. بر خلاف این دو فرم، PSA ترکیبی با آلفا -2- ماکرو گلبولین با روش‌های ایمونولوژیک قابل‌اندازه‌گیری نیست.

اشکال PSA در سرم

• یک نوع که از نظر فعالیت ایمنی کارایی نداشته و توسط آلفا -2- ماکروگلوبولین احاطه شده است.
• نوع دیگر PSA در سرم با یک نوع مهارکننده پروتئاز به نام آلفا -1- آنتی کیموتریپسین (ACT) کمپلکس تشکیل داده است. با وجودی که ACT فقط به جایگاه فعال PSA متصل می‌شود، PSA با تست‌های ایمنی قابل تشخیص است.
• شکل سوم PSA که نمایانگر یک پرو آنزیم یا شکل غیرفعال از نظر آنزیمی و کمپلکس با ACT نیست، PSA آزاد یا FREE PSA نام دارد. از نظر پزشکی مقدار PSA-ACT و FREE PSA زمانی که با مقدار کل PSA یا TOTAL PSA مقایسه شود، نقطه تمایز بین کانسر پروستات و بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH) است. مطالعات نشان داده است که بین بیمارانی که مقدار Total PSA آنها بین 4 تا 10 نانوگرم بر میلی‌لیتر است، نسبت PSA آزاد به Total PSA در آقایان دارای سرطان پروستات پایین‌تر از آنهایی است که به بزرگی خوش‌خیم پروستات مبتلا هستند.

عملکرد Free PSA

این مولکول که در غلظت‌های بالا در مجاری پروستات وجود دارد، به دلیل وجود بافت منسجم غده پروستات و ساختمان عروقی مجاری پروستات به میزان ناچیزی وارد جریان خون می‌گردد. این سدهای محافظ در هنگام بیماری‌هایی مانند سرطان، عفونت و هایپرپلازی خوش‌خیم بروسناش باز شده و بدین ترتیب غلظت سرمی این بیومارکر در بیماری‌های مرتبط با پروستات بالا می‌رود.

PSA  با فعالیت سرین پروتئازی، باعث مایع کردن (Lateraction) کواگولوم مایع منی و افزایش تحرک اسپرماتوزوئیدها می‌گردد.

عملکرد آن تجزیه پروتئین‌های وزیکول‌های سمینال و حل کردن لخته سمینال است.

کاربرد اندازه‌گیری Free PSA

PSA به‌عنوان یک نشانگر تومور برای غربالگری و نظارت بر سرطان پروستات شناخته شد است تست PSA لازم است، اما کافی نیست. افزایش سطح PSA با سرطان پروستات مرتبط است، اما ممکن است با پروستاتیت (التهاب پروستات) و هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH) نیز دیده شود. به‌طورکلی PSA در همه مردان با افزایش سن افزایش می‌یابد.
سرطان پروستات یکی از مشکلات شایع مردان به‌ویژه در سنین بالاست. بررسی‌های مختلف شیوع سرطان پروستات را در مردان بین 70 تا 79 سال بین 36 تا 51 درصد نشان داده است. متأسفانه بسیاری از این سرطان‌ها به شکل خاموش هستند، و تنها با آزمایش سنجش PSA تام و معاینات بالینی دقیق قابل کشف هستند. علاوه بر سرطان پروستات، میزان آن در سایر موارد نظیر هایپرتروفی خوش‌خیم پروستات (BPH)، و التهاب پروستات نیز افزایش می‌یابد.

در حال حاضر تعیین غلظت سرمی PSA در کنار التراسونوگرافی و DRE در تشخیص اولیه و ارزیابی مرحله پاتولوژیک سرطان پروستات به طور وسیعی استفاده می‌شود. همچنین ازآنجایی‌که بالارفتن سطح PSA بعد از پروستکتومی کامل نشانگر برداشته نشدن کامل غده یا متاستاتیک شدن آن است اندازه‌گیری آن در ارزیابی پاسخ به درمان و پیگیری وضعیت بالینی بیماران مبتلا به هایپرپلازی پروستات کاربرد دارد.

مقادیر Free PSA

PSA در بافت‌های سالم پروستاتیک، پلاسمای منی و مایع پروستات یافت می‌شود، غلظت این مولکول در سرم زنان صفر و در سرم مردان سالم ناچیز است.

غلظت این آنتی‌ژن در افراد مبتلا به سرطان پیشرفته پروستات و بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH) افزایش پیدا می‌کند.

مقدار PSA در هایپرپلازی خوش‌خیم و بدخیم و عفونت‌های پروستات افزایش می‌یابد. در دیگر سرطان‌ها با مشاء غیر پروستاتیک افزایشی در غلظت سرمی PSA دیده نمی‌شود در کشورهای پیشرفته سرطان پروستات، دومین سرطان تشخیص‌داده‌شده است و بیشترین تلفات را در بین بیماران دارد. تحقیقات متعدد نشان داده‌اند که نسبت Free-PSA به PSA کل سرمی در سرطان پروستات کمتر از هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات است.

معاینات مکمل با PSA

روش استاندارد تشخیص سرطان پروستات، جمع‌آوری نمونه‌های کوچک از بافت پروستات و شناسایی سلول‌های غیرطبیعی در زیر میکروسکوپ است. تست PSA و معاینات رکتوم (DRE) با هم برای کمک به تعیین نیاز به بیوپسی پروستات استفاده می‌شوند. هدف از آزمایش به‌حداقل‌رساندن بیوپسی‌های غیرضروری و تشخیص سرطان پروستات قبل از متاستاز آن است.