تاسیس آزمایشگاه تشخیص طبی

درگذشته تشخیص بسیاری از بیماری‌ها توسط پزشکان بالینی صورت می‌گرفت درحالی‌که امروزه حدود هفتاد درصد تشخیص‌های بالینی بر اساس یافته‌های آزمایشگاهی می‌باشد. آزمایش خون در آزمایشگاه‌های طبی بیمارستان‌ها یا آزمایشگاه‌های خصوصی و مستقل از مراکز درمانی و بهداشتی در بخش‌های مختلفی انجام می‌شود که تعدادی از آنها به شرح زیر است. آزمایشگاه‌های تشخیص طبی از بخش‌های هماتولوژی، بیوشیمی، بانک خون، میکروب‌شناسی، ایمونولوژی، سرولوژی و … برخوردارند که هر بخش به طور اختصاصی دارای وظایف از پیش تعیین شده زیر است.

بخش هماتولوژی – آزمایش‌های CBC، ESR، RH، PT، PTT، HB ، HT شمارش پلاکت، شمارش رتیکولوسیت، سیلان و انعقاد انجام می‌شود.

بخش بیوشیمی – آزمایش‌های قند، اوره، کراتینین. کلسترول، تری گلیسیرید اسیداوریک، بیلی‌روبین (D و T)،کلسیم، فسفر، پروتئین، آلبومین. یونوگرام، SGOT، SGPT، AIP، LDH و گازومتری انجام می‌شود.

بخش های یک آزمایشگاه تشخیص طبی

1.  بانک خون – آزمایشگاه‌های تعیین گروه خونی و RH، کیسه خون، کراس‌ماچ، کومبس مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌شود.
2. میکروب‌شناسی – آزمایش‌های کشت و بررسی مستقیم ادرار، خون، مدفوع، مایعات بدن، زخم‌ها و بررسی مستقیم BK انجام می‌شود.
3.  ایمونولوژی – آزمایشگاه‌های بررسی تومور مارکرهای CEA، CA15.3، CA125،CA19.9 و … انجام می‌گیرد.
4. بخش سرولوژی – آزمایش‌های CRP و RF و BHCG انجام می‌شود.

دیگر بخش‌ها – آزمایش‌هایی مانند آزمایش کامل ادرار و مدفوع، تست گایاک، تست توبرکولین، بررسی ضایعات از نظر قارچ و لیشمن می‌باشد.

شرایط تأسیس آزمایشگاه تشخیص طبی

از جمله شرایط اولیه برای تأسیس آزمایشگاه حضور مسئول فنی است که می‌بایست دارای تخصص یا مدرک دکتری در رشته‌های آزمایشگاهی باشد. علاوه بر این به دلیل ارائه خدمات مختلف آزمایشی، سطح تحصیلات پرسنل شاغل در آن مرکز نیز از اهمیت بالایی برخوردار است اما مهم‌ترین فاکتور بعد از مهارت نیروی انسانی تجهیزات بروز و دقیق می‌باشد.

سطح و درجات علمی کارکنان آزمایشگاه باتوجه‌به سمتی که در آزمایشگاه مشغول به فعالیت هستند باید به شرح زیر باشد

• مسئول فنی آزمایشگاه که باید دارای یکی از مدارک تحصیلی
• دکترای تخصصی آسیب‌شناسی بالینی، یا تشریحی (یا هر دو)
• دکترای تخصصی علوم آزمایشگاهی، دکترای حرفه‌ای علوم آزمایشگاهی.
• دکتری تخصصی تک‌رشته‌ای علوم آزمایشگاهی (در بخش مربوطه) باشد.
• کارشناس ارشد بالینی یا کارشناس ارشد یکی از رشته‌های علوم آزمایشگاهی (در بخش مرتبط)
• کارشناس آزمایشگاه (لیسانس علوم آزمایشگاهی یا رشته‌های وابسته در بخش مرتبط)
• کاردان آزمایشگاه (فوق‌دیپلم علوم آزمایشگاهی)

ازآنجایی‌که اجازه تأسیس آزمایشگاه هم به افراد حقیقی و هم به متقاضیان حقوقی داده می‌شود، ممکن است افراد زیادی برای دریافت مجوز تأسیس مراکز آزمایشگاهی اقدام کنند. ازاین‌رو متقاضیان باید از انواع آزمایشگاه و شرایط تأسیس آن آگاه بوده تا این مسیر را با موفقیت سپری کنند.

نظارت مسئولین فنی و کنترل کیفی

هر آزمایشگاهی برای انجام فعالیت‌های خود به یک ناظر فنی نیاز دارد که تمام امور و کیفی را نظارت کند.

مسئولین فنی کلیه آزمایش‌ها می‌بایست را بر اساس دستورالعمل‌های به‌روز آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت کشور، تحت نظارت مسئول فنی انجام دهند. در تمام بخش‌ها، برنامه‌های کنترل کیفی جامع و مداومی بر اساس الزامات آزمایشگاه مرجع سلامت و استانداردهای بین‌المللی مورد تأیید آن آزمایشگاه تدوین گردیده است. طرح‌ریزی این برنامه باتوجه‌به تعداد و تنوع آزمایش‌ها، روش‌های سنجش و همین‌طور دستگاه‌های موجود در بخش صورت‌گرفته است.

برنامه کنترل کیفی هر بخش جهت تأیید صحت و دقت نتایج خروجی از آن بخش در ابتدا، میانه و انتهای کار روزانه طراحی شده و عملکرد دستگاه‌ها، اپراتور، محلول‌ها و مواد مصرفی در بخش در تمام زمان‌های انجام آزمایش روزانه تحت کنترل می‌باشد. این برنامه با نظر کارشناسان آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، کتب مرجع و سایت‌های بین‌المللی، و تأیید مسئول فنی آزمایشگاه به‌صورت برنامه‌های روزانه، هفتگی، ماهانه و سالانه ترتیب داده شده و تمام روال کاری بخش را در بر می‌گیرد. در نهایت برنامه‌های کنترل کیفی و تضمین کیفیت اجرا شده در آزمایشگاه، توسط ممیزان وزارت بهداشت کشور تأیید گردیده و در این راستا لوح کیفیت به این مرکز اهدا گردید.

تهیه لیست لوازم ضروری

یکی از بهترین اقداماتی که فرد برای تأسیس آزمایشگاه لازم است انجام دهد تا از سردرگمی جلوگیری شود این است که یک لیست کامل از لوازم مورد نیاز را باتوجه‌به اهمیت و لزوم  تهییه کند حتی با این کار می‌تواند برآوردی از هزینه لازم را هم بدست آورد. برای راه اندازی آزمایشگاه، نیاز به کابینت‌های پزشکی، سبد چرخ دار، کشو، کمد، نورپردازی، جایگاه لباس و … است.

لیست تجهیزات و خدمات لازم برای احداث آزمایشگاه تشخیص طبی

• تجهیزات نمونه گیری
• دستگاه‌های آنالیز
• یخچال و فریزر
• فراهم آوردن لوازم اداری
• طراحی سیستم سکوبندی
• طراحی دکوراسیون داخلی
• دکوراسیون داخلی

نصب تجهیزات

برخی از تجهیزات مهمی که باید در آزمایشگاه نصب شود عبارتند از: هودهای آزمایشگاهی، شیرآلات آزمایشگاهی، میز توزین

علاوه بر موارد فوق توجه به نکات زیر برای تأسیس آزمایشگاه تشخیص طبی ضروریست.

• طراحی اولیه و مطابق با استانداردهای روز برای فضای آزمایشگاه
• رعایت اصول ایمنی در تمام فضاهای آزمایشگاه
• جداسازی مناسب فضاها و بخش‌های مختلف
• کابینت بندی و سکوبندی اصولی و استاندارد آزمایشگاه
• استفاده از هودهای آزمایشگاهی جهت تهویه فضا
• برخورداری از سیستم آب و فاضلاب استاندارد
• نورپردازی به بهترین نحو جهت افزایش راندمان و دقت کار

ویژگی‌های مکان آزمایشگاه

مهم‌ترین مرحله برای تأسیس آزمایشگاه تشخیص طبی انتخاب یک مکان مناسب است. مکان آزمایشگاه باید از جهت‌های مختلف مناسب باشد.

• مساحت لازم: جهت بخش‌های مختلف آزمایشگاه را داشته باشد. بخش‌های مختلف شامل بخش پذیرش و نمونه گیری، تمام تجهیزات ضروری آزمایشگاه مانند شیرآلات آزمایشگاهی و هود آزمایشگاهی
• وجود پریزهای برق و سیستم برق اضطراری: دستگاه‌های موجود در آزمایشگاه مانند دستگاه‌های آنالیز با برق کار می‌کنند.

لازم به ذکر است که قبل از خرید تجهیزات و استخدام نیروی کار، نیاز است چند پیش شرط قانونی را رعایت کرده تا موفق به اخذ مجوز تأسیس شوید. از جمله این شرایط می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

• اتاق بایگانی
• دفتر کل دارای سیستم رایانه ایی و تجهیزات ثبن الکترونیکی کارمندان و مراجعان
• اخذ مجوز کاربری صحیح از مالک زمین و کمیته فنی و صدور پروانه املاک
• اطلاع از شرایط احداث و نوسازی بنا بر حسب قوانین و ضوابط بهداشتی و فنی و شرایط استاندارد ساختمان سازی
• و …