آلفا فیتوپروتئین (AFP) چیست و چرا اندازه‌گیری آن مهم است؟

آلفا فیتوپروتئین (AFP) آلفاگلبولین اختصــاصی سرم جنین، گلیکوپروتئینی با وزن مولکولی kDa70 می‌باشد که از یک زنجیر پلی‌پپتیدی با 4 % کربوهیدرات تشکیل شده است. در ابتدای حاملگی AFP به مقدار فراوانی در کیسه زرده و کبد سـاخته می‌شود. با بالارفتن سـن جنین غلظت آن در سـرم جنین افزایش‌یافته و در مایع آمنیوتیک و سرم مادر نیز قابل‌اندازه‌گیری می‌گردد. در هفته سیزدهم حاملگی، غلظت این گلیکوپروتئین در پلاسمای جنین به حدود 3000 ml/µg می‌رسد. AFP ساخته شده در طی هفته‌های 22 تا 32 حاملگی ثابت مانده و در اواخر ماه نهم غلظت آن تا سطح IU/ml120،000 – IU/ml5000 کاهش می‌یابد.

بعد از تولد این روند نزولی ادامه داشته، به‌طوری که در اواخر دوسالگی غلظت AFP به کمتر از 10 ml/IU رسیده و در طول زندگی در همین سطح باقی می‌ماند. AFP از سرم جنین به داخل مایع آمنیوتیک و متعاقباً به ســـرم مادر می‌رسد، در نتیجه تغییرات آن در مایع آمینو تیک با میزان آن در سرم جنین و مادر ارتباط مسـتقیم دارد. غلظت این پروتئین در مایع آمنیوتیک صد مرتبه کمتر از مقدار آن در سرم جنین است.

معمولاً میـزان AFP خارج از محدوده تغییـرات طبیعــی در مایع آمنیوتیک و سرم مادر نشـانگر وجود اختلال در تکامل و رشد است. به‌عنوان‌مثال در 85 تا %95 موارد بازمانده لوله عصــــبی جنین، میزان AFP سرم مادر بیش از حد نرمال و در 30 % موارد سنـــدروم داون پائین‌تر از نــرمال اسـت. علاوه بر بارداری، مقدار AFP ســرمی در بیماری‌های خوش‌خیم کبدی (هپاتیت و سیروز) و برخی سرطان‌ها (کارسینوم‌های سلول‌های کبدی، تومور کیسه زرده، کوریوکارسینوم ها و کارسینوم‌های جنینی) نیز افزایش می‌یابد.

با اینکه در برخی از بدخیمی‌ها میزان AFP به بیش از ml1000/IU می‌رسد ولی بهتر است جهت تشـخیص زودرس تومورهای کوچک میزان ml15/IU تا 20 را به‌عنوان سطح هشداردهنده در نظر گرفت. البته در این موارد بایستی بیمار را از نظر هپاتیت و ســیروز کبدی نیز مورد معاینه قرارداد. اندازه‌گیری AFP در بررسی نحوه درمان این بیماری‌ها نیز حائز اهمیت است به‌طوری‌که پس از عمل جراحی بالارفتن میزان آن در سرم خون بیمار، نشـــــانگر عدم برداشت صحیح غده یا متاستاتیک شدن آن می‌باشد.