انواع لوله خونگیری
در مقالهٔ “انواع لوله‌های خونگیری” سعی داریم انواع لوله‌های خونگیری آزمایشگاهی را معرفی و کاربردهای آنها را تک‌به‌تک شرح دهیم. همان‌طور که میدانید این نوع از لوله‌ها در آزمایشگاه‌های تشخیص طبی (بخش‌های بیوشیمی، سرولوژی، ایمونولوژی و …)، آزمایشگاه‌های تحقیقاتی و دیگر آزمایشگاه‌هایی که به نمونه خون نیاز دارند مورداستفاده قرار می‌گیرند.
استفاده از این لوله‌ها طی فرایند اندازه‌گیری فاکتورها و پارامترهای خونی مانند قند، اوره، آنزیم‌ها، کراتینین، املاح و مواد خونی و … ضروری است.
ابتدا 4 تعریف پایه‌ای را با هم مرور می‌کنیم.
- خون کامل: همان خونی که به‌وسیله سرنگ از بدن گرفته شده و بدون انجام سانتریفیوژ و جداسازی اجزا آن، مستقیماً برای انجام آزمایشات مورداستفاده قرار میگیرد.
- سرم: از سانتریفیوژ خون لخته شده به دست میاید و بدون گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت‌هاست. لازم به ذکر ازآنجایی‌که این خون لخته شده است (چه با مواد منعقد ساز، چه بدون آن) پروتئین‌های دخیل در امر لخته‌سازی نیز در تور لخته‌سازی قرار گرفته‌اند و در سرم قابل‌اندازه‌گیری نمی‌باشند.
- پلاسما: پلاسما از سانتریفیوژ خون لخته نشده بدست میاید و در خود تمام پروتئین‌های خونی جهت انجام ازمایشات پروتئینی را دارا میباشد. هنگامی که خون لخته نشده (همراه با مواد ضد انعقاد و یا بدون آنها) را سانتریفیوژ می‌نماییم، خون به سه بخش تقسیم میشود که قسمت رویی آن پلاسما میباشد.
- بافی کوت: به قسمت میانی از سه قسمت خون لخته نشده گفته میشود. این بخش که شفاف بوده و حجم کمی از کل لوله خون گیری را شامل میشود، حاوی گلبول‌های سفید خونی و پلاکت هاست.
پس بنا بر احتیاج، از یکی از موارد بالا (یا تعدادی از آنها) برای انجام آزمایشات، استفاده میشود. در اینجاست که نقش هر یک از لوله های خونگیری با کارایی خاص خود مشخص میشود، زیرا هر لوله با درب رنگی مخصوص به خود که نشان دهنده کاربرد خاص آن میباشد، در آزمایشگاه ها مورد استفاده قرار میگیرد.
فرق لوله وکیوم خونگیری با لوله غیر وکیوم خونگیری چیست ؟
وکیوم به معنای خلاء بوده و دقیقا تفاوت بین لوله وکیوم و غیر وکیوم در همین جاست، یعنی لوله های وکیوم دقیقا به اندازه حجم خونی که لازم است پر شوند خلاء داشته و حجم بیشتر از استاندارد پر نمیشوند.
این نوع از لوله ها، نیازی به پر کردن از سرنگ ندارند و مستقیما از سوزن، خون را دریافت کرده و پر میشوند. مزیت قابل ذکر دیگر این لوله ها نگه داری آسان و ایمن است، به طوری که خطر آلوده شدن نمونه های خونی به دلیل عدم باز شدن درب تا لحظه اجرای آزمایشات تقریبا صفر میباشد.
اما در لوله های غیر وکیوم این مزیت ها وجود نداشته و متصدی آزمایشگاه خون را بعد از دریافت از بیمار به صورت دستی از سرنگ وارد لوله خونگیری مینماید.
سرم و پلاسما فرق این دو چیست ؟
پیش تر تفاوت اساسی سرم و پلاسما را گفتیم، اما به طور جزیی چه تفاوت هایی دارند؟
در سرم پروتئین های فیبرین و فیبرینوژن حضور نداشته زیرا در طی عمل لخته سازی در تور لخته به کار برده شده اند.
از آنجایی که پلاکت ها در هنگام لخته شدن از خود پتاسیم آزاد میکنند، مقدار پتاسیم سرمی از پتاسیم پلاسمایی بیشتر خواهد بود.
همچنین مقدار پروتئین سرمی از پروتئین پلاسمایی کمتر خواهد بود، زیرا مقداری از آنها طی عمل لخته سازی رسوب کرده و یا به دلایل دیگر در سرم حضور ندارند.
اما در لوله حاوی پلاسما داستان متفاوت تر بوده و پروتئین های بیشتری حضور دارند. از آنجایی که گلبول های قرمز در ته لوله رسوب کرده اند از این لوله برای تست هایی نظیر CBC استفاده خواهد شد.
از پلاسما برای تست های اندازه گیری پروتئین ها و فاکتور های انعقادی همچون فیبرین،PT، PTT و … استفاده میشود.
در سرم، میکروارگانیسم ها، الکترولیت ها، آنتی بادی ها، آنتی ژن ها، هورمون ها و اگزوژن ها موجود میباشند.
اگر بخواهیم از اجزا و مواد تشکیل دهنده و تست هایی که میتوان با سرم انجام داد به طور کامل بنویسیم، لازم است مبحث سرولوژی را کاملا شرح دهیم که از حوصله بحث ما خارج است.
علت استفاده از لخته کننده (Clot activators) در لوله های جمع کننده خون چیست؟
لوله‌های حاوی فعال‌کننده لخته (اصطلاحاً کلات اکتیو)، زمانی استفاده میشوند که نمونه سرمی برای آزمایش پیشرو لازم است اما خود خون به‌خودی‌خود لخته میشود پس علت استفاده از فعال‌ساز لخته چیست؟
همان‌طور که می‌دانیم اگر خون را حدود 20 دقیقه از بدن خارج کنیم لخته میشود اما برای صرفه‌جویی در وقت و هزینه از فعال‌سازهای لخته استفاده میشود.
انواع فعال‌ساز لخته
فعال‌کننده‌های لخته یا با مکانیسم وابسته به سطح کار میکنند شامل سیلیس، کائولن، بنتونیت و خاک دیاتومه و یا مانند ترومبین، اسید الاژیک و ترومبوپلاستین با مکانیسم‌های مولکولی سبب انعقاد خون میشوند.
اما به‌طورکلی شرکت‌های تولید کنند لوله‌های خونگیری از ذرات سیلیس برای فعال‌سازی انعقاد استفاده میکنند. برخی نیز دارای ژل برای جداسازی سرم هستند که در ادامه توضیح می‌دهیم.
لیست رنگ بندی بین المللی درب لوله های خونگیری را همراه با کابرد مخصوص هر لوله
| No | رنگ درب لوله | ماده موجود در لوله | کاربرد |
|---|---|---|---|
| 1 | بنفش | EDTA | CBC, G6PD, Retic, ACTH و تعیین گروه خونی |
| 2 | آبی روشن | 1 واحد تری سدیم سیترات و 9 واحد خون | تست های انعقادی |
| 3 | سبز روشن | لیتیوم هپارین | BMP, CMP و تست های متابولیکی |
| 4 | آبی رویال | دی سدیم EDTA یا خالی | Cu, Zn و تعیین مواد مغذی |
| 5 | طلایی | ژل جدا کننده و فعال ساز انعقاد | تست های بیوشیمی و سرولوژی |
| 6 | قرمز | فعال کننده انعقاد | BMP, CMP و تست های لیپیدی |
| 7 | سبز تیره | سدیم هپارین | alpha, tnf و گاز های خونی |
| 8 | خاکستری | سدیم فلوراید | تست قند خون |
| 9 | سیاه | 1 واحد تری سدیم سیترات و 4 واحد خون | ESR |
| 10 | زرد | ACD | HLA, مطالعات بانک های خونی وآزمایشات فنوتیپ |
| 11 | صورتی | EDTA خشک شده | CBC, فاکتور RF, تعیین گروه خونی و CBC |
توجه داشته باشید که احتمال دارد لیست رنگ بندی درب لوله های خونگیری برای هر برند، متفاوت بوده و استاندارد خاص خود را داشته باشند.
جنس لوله‌های خونگیری از چیست؟
مواد سازنده این لوله‌ها از پلی‌اتیلن ترفتالت (PET)، پلی افلین (PP)، پلی‌استر، پلی اکریلیک، پلی تترا فلئورواتیلن، پلی سیلوکسان (polysiloxane)، پلی‌وینیل کلرید، پلی اکریلونیتریل و پلی‌استیرن میباشد.
PP و PET از پراستفاده‌ترین مواد سازنده لوله‌های پلاستیکی میباشند. لوله‌های ساخته شده از PET نشکن بوده و تا مدت بسیار زیادی خلأ را حفظ میکنند. لوله‌های PP نفوذپذیری کمتری به آب در مقایسه با PET دارند، این ویژگی باعث حفظ حجم مواد ضدانعقادی مایع در نمونه خون میشود.
به دلیل کاهش حجم مواد ضدانعقاد مایع در لوله‌های PET (به علت افزایش تبخیر)، طراحان این لوله‌ها تصمیم به ساخت لوله‌هایی با دو دیواره به‌خصوص برای تست‌های انعقادی گرفتند. این لوله‌ها دارای دیواره‌ای از پلاستیک PP بوده که مانع از تبخیر ضدانعقاد سیترات میشوند.
دیواره خارجی از PET ساخته شد که باعث شفافیت لوله و مشاهده میزان نمونه میشود. علاوه بر این، به دلیل هیدروفوب بودن سطح داخلی لوله‌های پلاستیکی و چسبیدن رشته‌های فیبرین، پلاکت‌ها و در نهایت لخته شدن خون یک راهکار برای مرتفع کردن این مشکل نیز در نظر گرفته شد و ساخت لایه درونی شبه شیشه و هیدروفیل میباشد.
روش دیگر شامل پوشاندن لایه داخلی با مواد سورفاکتانت، پلیمرهای محلول در آب یا پلیمرهای نامحلول حاوی پلیمرهای هیدروفوبیک میباشد. البته سورفاکتانت ممکن است توسط تماس خون با دیواره لوله جدا شود و با تست‌های انجام شده تداخل نماید. برای رفع این مشکل سازندگان این لوله‌ها سورفاکتانت را مستقیماً با پلاستیک ادغام کردند.
ژل جداکننده در لوله‌های خونگیری
از این ژل جهت جداسازی راحت‌تر سرم از بخش منعقد شده استفاده میشود. به این صورت که به دلیل تفاوت در وزن مخصوص سرم، ژل جداکننده و رسوب لخته این سه بخش به ترتیب طی سانتریفیوژ جدا شده و سرم بیشتری از خون جدا میشود.
ژل در هنگام سانتریفیوژ به رسوب لخته فشار آورده و تمام سرم موجود در لابه‌لای آن را بیرون می‌کشد. ازآنجایی‌که این ژل‌مانند توری عمل کرده و خاصیت تراوایی انتخابی دارد، سرم به‌راحتی از آن عبور می‌کند.
در آخر شما مخاطبان عزیز را به جواب این سؤال از مقالهٔ “انواع لوله‌های خونگیری” در کامنت‌ها دعوت می‌نمایم. هر یک از مواد گفته شده در جدول فوق چه خاصیتی دارند؟ (برای مثال EDTA ضدانعقاد است یا منعقدکننده؟)
اشتراک گذاری