دلیل نامگذاری ویتامین ها یکی از مواردی است که می تواند سوالی در ذهن بسیاری از افراد باشد.
گروهی از مواد مغذی آلی هستند که به مقدارجزیی باید در بدن وجود داشته باشند. از جمله وظایف ویتامین ها میتوان به مشارکت آنها در سوخت و ساز(متابولیسم)، رشد و نمو و ترمیم سلول های بدن اشاره کرد . در پژوهش های علمی بسیاری نقش حیاتی این ریزمغذی ها تایید شده است. در این مقاله به تاریخچه ویتامین ها و ترکیبات آن ها می پردازیم و اطلاعات ارزشمندی درباره علت نامگذاری ویتامین ها به شما میدهیم. برای روشن شدن این مطلب لازم است قدری با تاریخچه کشف و بیوشیمی این ترکیبات آشنا شویم. پس تا پایان همراه ما باشید.
کشف ویتامین Vitamine
ویتامین با آزمایش هایی که دانشمند انگلیسی به نام فردریک هاپکینز در آغاز قرن بیستم انجام داد کشف شد . درنهایت در سال 1912 شخص دیگری به نام کاسمیر فانک واژه ویتامین را از واژه لاتین Vita به معنای زندگی استخراج کرد. درادامه با نگاهی به آزمایش های هاپکینز روند کشف ویتامین را دنبال می کنیم. چراکه مسیر و نتیجه انجام هر آزمایش می تواند اطلاعات سودمندی در اختیار ما قرار دهد.
آزمایش کشف ویتامین
- در مرحله اول فردریک هاپکینز گروهی از موش های آزمایشگاهی را انتخاب کرد. آنها را با رژیم غذایی مشخصی تغذیه کرد.
چربی، پروتئین، کربوهیدرات ها و نمک های معدنی چهار گروه شناخته شده مواد غذایی بودند که تا آن زمان به خوبی با آنها آشنا شده بودند. نقش تغذیه ای این مواد در سلامت بدن کاملا تایید شده بود. فردریک موش ها را با این مواد تغذیه کرد اما با کمال تعجب دید که موش ها نمیتوانند رشد کنند.
با این نتیجه پی برد که احتمالا نقصی در تغذیه وجود دارد که حضور همه این عوامل نمیتواند رشد کامل موش را تضمین کند. پس در پی آن بود که با اضافه کردن مواد غذایی دیگر بتواند کمبود رشد موش ها را جبران کند.
- در مرحله دوم مقدار مشخصی شیر به این مواد اضافه کرد. در این مرحله او نتیجه متفاوتی را مشاهده کرد. افزودن شیر به رژیم غذایی، به موشها توانایی رشد طبیعی داده بود.
در انتهای این آزمایش هاپکینز پیشنهاد داد که شیر حاوی فاکتور رشد ناشناخته ای است. این فاکتور برای حفظ رشد و نمو طبیعی لازم و کافی بود.
بعد ها طی مطالعات دقیق تر که توسط فانک انجام شد واژه ویتامین برای این عوامل حیاتی انتخاب شد.
قبل از اینکه توضیح دهیم دلیل نام گذاری ویتامین ها چه بوده بهتر است بدانیم ویتامین ها از چه ساخته شده اند.
ساختار ویتامین Vitamine : به معنای آمین حیاتی
در این بخش از مقاله به بررسی ماهیت شیمیایی ویتامین میپردازیم. چراکه نام هر ترکیبی در دنیای شیمی بی شک با ساختار شیمیایی آن ارتباط دارد.
ویتامین از دو جزء ویتا و آمین تشکیل شده است. آمین آمونیاکی است که به جای یکی ازاتم های هیدروژن گروه های الکلی قرار گرفته است. آمونیاک (NH3) به طور طبیعی سه اتم هیدروژن دارد.
گروه بندی ویتامین ها بر اساس عملکرد
ویژگیهای مشترک ویتامین ها
1- اغلب ویتامین ها در بدن ساخته نشده و باید از طریق غذا تامین شوند. این ویتامین ها را ویتامین های ضروری یا ریز مغذی نامگذاری می کنند. به عنوان مثال بدن انسان توانایی ساخت ویتامین c را ندارد و باید در رژیم غذایی خود آنرا دریافت کند. بسیاری از ویتامین های شناخته شده در این دسته قرار می گیرند.
2- ویتامین ها منبعی برای تامین انرژی نیستند. اگر بخواهیم ساده تر بیان کنیم باید بگوییم ویتامین ها موادی برای تسهیل متابولیسم در بدن هستند نه منبعی انرژی. آنها هیچ گاه به عنوان سوخت وظیفه ای ندارند. البته استثنایی هم وجود دارد که آن ویتامین F است. این ویتامین یک اسید چرب بوده و به دسته ای از اسید های چرب گفته میشود که در میتواند انرژی زا باشد.
3- ویتامین ها در همه فعالیت های حیاتی در همه بافت ها و اندام های بدن تاثیر فعال دارند.
4- به دلیل نقش مهم ویتامین ها برای اهداف دارویی در اغلب بیماری ها به کار برد.
به طور مثال:
- درمان دیابت شیرین: ویتامین های گروه B مثل B1، B2 و B6
- بیماری های عفونی مثل سرماخوردگی : ویتامین C
- بیماری های دستگاه تنفسی مانند آسم: ویتامین PP
در ادامه انواع ویتامین ها را معرفی کرده، عملکرد، حلالیت و نقش آنها را بیان می کنیم. سپس با بررسی ساختاری به نحوه ی نامگذاری آنها می پردازیم.
انواع کیت های ویتامین
نامگذاری ویتامین ها
ویتامین ها بجز نام سیستماتیک شیمیایی، اسامی به ظاهر غیر منطقی هم دارند.این نام ها به خاطر تاریخ کشف آنهاست. گاهی بعضی از ترکیبات شیمیایی نقش بیولوژیکی مشابهی باهم دارند. به عبارت بهتر ترکیباتی را که فعالیت بیولوژیکی یکسانی دارند به طور کلی به عنوان ویتامین شناخته می شوند.
در مواردی که یک یا چند ترکیب دارای فعالیت بیولوژیکی مشابه هستند، علاوه بر نام های فردی ، یک توصیف کننده ی عمومی نیز وجود دارد که تعریفی یکسان برای همه ترکیبات مرتبط ارائه میدهد. به زبان ساده یعنی هر چند ترکیب شیمیایی که فعالیت مثل هم دارند در یک گروه قرار می گیرند و با یک اسم که برای همه اعضای گروه مناسب باشد، نام گذاری می شوند.
دسته بندی نامگذاری ویتامین های محلول در آب و چربی
همانطور که توضیح داده شد هاپکینز فاکتور های موجود در شیر را به عنوان عامل رشد تایید کرد. پس از آن در مطالعات بسیاری اثبات شد که این عوامل رشد نمی تواند فقط یک فاکتور باشد. در آن زمان با تجزیه و تحلیل شیر متوجه شدند دو نوع عامل شیمیایی مهم در شیر وجود دارد. یکی از این عوامل در قسمت چربی (خامه) شیر وجود داشت که آن را A (عوامل رشد محلول در چربی) و دیگری B که محلول در آب شیر بود و (عوامل رشد محلول در آب) نام گذاری کردند. این اسامی هنوز هم مورد استفاده هستند.
در حال حاضر شناخته شده است که ویتامین ها براساس حلالیت به دو دسته اصلی طبقه بندی میشوند. این دو دسته شامل ویتامین های محلول در چربی و ویتامین های محلول در آب هستند.
1- ویتامین های محلول در آب: ویتامین C و ویتامین E
2- ویتامین های محلول در چربی: ویتامینA ،E ،D و K
دلیل نامگذاری ویتامین های گروه B
برای این که به دلیل نام گذاری ویتامین های گروه B پی ببریم باید بدانیم که با پیشرفت علم و افزایش اطلاعات درباره ویتامین ها، مشخص شد که عامل B (همان عوامل رشد کشف شده در چربی آب شیر) شامل تعدادی از ترکیبات شیمیایی و فیزیولوژیکی متمایز هستند. قبل از اینکه ساختار شیمیایی آنها شناخته شود یک سری اسامی الفبایی به ترتیب به صورت B1 ،B2 و غیره به آنها داده شد. در جدول زیر اسامی اعضای گروه B نشان داده شده است.
| ردیف | نام الفبایی | اسامی شیمیایی و دیگر اسامی |
|---|---|---|
| 1 | ویتامین B1 | تیامین (thiamine) |
| 2 | ویتامین B2 | ریبوفلاوین (riboflavin) |
| 3 | ویتامین B3 | نیاسین (niacin) |
| 4 | ویتامین B4 | کولین (choline) |
| 5 | ویتامین B5 | پانتوتنیک اسید (pantothenic acid) |
| 6 | ویتامین B6 | پیریدوکسین (pyridoxine) |
| 7 | ویتامین B7 | بیوتین ( biotin )، ویتامین H |
| 8 | ویتامین B8 | اینوزیتول (inositol )، ویتامین U |
| 9 | ویتامین B9 | فولیک اسید (folic acid) |
| 10 | ویتامین B10 | پارا آمینوبنزوئیک اسید (para-aminobenzoic acid) |
| 11 | ویتامین B11 | ال کارنتین (L-carnitine) ، ویتامین T، ویتامین D |
| 12 | ویتامین B12 | سیانوکوبالامین (cyanocobalamin)، کوبالامین (cobalamin) |
| 13 | ویتامین B13 | اوروتیک اسید (orotic acid) |
| 14 | ویتامین B14 | متوکسانتین (metoksantin) |
| 15 | ویتامین B15 | پانگامیک اسید (pangamic acid )، گاهی اوقات ویتامین B16 |
| 16 | ویتامین B16 | گاهی ویتامین B15 گفته می شود |
| 17 | ویتامین B17 | L-citral |
و یا سایر ویتامین هایی نظیر:
| شماره | نام الفبایی | اسامی شیمیایی |
|---|---|---|
| 1 | ویتامین C | اسکوربیک اسید |
| 2 | ویتامین A | رتینول |
| 3 | ویتامین K | K1 (فیلوکینون ) و K2 (مناکینون) |
| 4 | ویتامین D | کلسیفرول |
ویژگی یک ترکیب به عنوان یک ویتامین
برای اینکه یک ترکیب به عنوان ویتامین در نظر گرفته شود، باید ثابت شود که در رژیم غدایی ضروریست و حذف آن موجب بیماری می شود.
از طرفی حتی اگر نشان داده شود که یک ترکیب خاصیت دارویی دارد و بیماری را درمان می کند، نمی توان آن را به عنان ویتامین طبقه بندی کرد. همچنین اگر یک ترکیب عمل کوآنزیمی یا هورمونی داشته باشد هم نمیتوان آن را ویتامین نامید.
پس یک ترکیب چه ویژگی داشته باشد تا ویتامین خوانده شود؟
وقتی نشان داده شود که ساخته شدن یک ترکیب در بدن در نبود منبع غذایی کافی نیست می توان به آن ویتامین گفت. به بیان ساده تر باید تایید شود که یک ترکیب شیمایی در بدن ساخته می شود ولی مقدار آن برای رشد و عملکرد طبیعی سلول ها، بافت ها و اندام های بدن کافی نیست.
به طور مثال شواهد زیادی وجود دارد که ثابت کرده اند که نوزادان نارس و بیماران ممکن است نتوانند نیازهای خود را برای کارنتین (ویتامینB11) و کولین (ویتامین B4) برآورده کنند، مگر آنگه این ویتامین ها در رژیم غذایی آنها وجود دارد.
ویتامین های گروه B
ویتامین B1 یا تیامین :
- در سال 1926، بارند جانسن و ویلم دونات هنگام درمان کبوتری مبتلا به بیماری دستگاه عصبی (پلی نوریت)، ماده ای را جدا و متبلور کردند که کبوترها درمان می کرد. رابرت ویلیامز در سال 1936 تیامین را سنتز کرد.
- اساس نامگذاری ویتامین B1 به عنوان تیامین ناشی از ساختار شیمیایی این ترکیب است. تیامین دو حلقه هتروسیلیک دارد که یکی از آنها گوگرد دارد که تیازول نامیده می شود و دیگری دارای ازت و پریمیدینی است. دلیل نامگذاری تیامین وجود حلقه گوگرد دار تیازول است.
- تیامین تاثیر بسیارمهمی در دستگاه عصبی دارد.
- ویتامین B1 در انتقال پیام های عصبی و درک حواس نقش دارد.
- این ویتامین گاهی نقش کوآنزیم را ایفا می کند وآنزیم های لازم برای سوختن کربوهیدرات ها (قند ها) را فعال می کند. در این مسیر انرژی مورد نیاز سلول ها برای سوخت و ساز تامین می شود.
ویتامین B2 ریبو فلاوین :
- دانشمندان نام ویتامین B2 را به علت رنگ زرد ناشی از حلقه فلاوینی ریبوفلاوین گذاشتند. زمانی که ریبوفلاوین را از شیر جدا کردند و توانستند آن را متبلور کنند و بخاطر رنگدانه زرد رنگش ویتامین B2 یا ریبوفلاوین نامیدند.
- ویتامین B2 با حضور مولکول فسفر فعال میشود. در این حالت می تواند در فعالیت های مهم سوخت و ساز بدن شرکت کند. ریبوفلاوین یکی از پرکاربرد ترین ویتامین هاست چون در بسیاری از اعمال حیاتی بدن و فعالیت دیگر ویتامین ها دخالت می کند.
- وجود آنزیم های غده تیروئید برای تبدیل B2 به فرم فعال ضروری است. به همین دلیل در بیماری های مربوط به غده تیروئید باید مراقب کمبود ویتامین B2 باشیم.
ویتامین B3 نیاسین :
- نیاسین نامی است که از ویتامین اسید نیکوتینیک ابداع شده است. این ویتامین به اشکال مختلفی از جمله نیاسین آمید (نیکوتین آمید) و (اینوزیتول هگزانو تینات) وجود دارد.
- دو ماده ای که ترکیب ویتامین B3 را تشکیل می دهند نیکوتین آمید آدنین دی نوکلوتید (NAD) و نوع فسفریله آن یعنی نیکوتین آمید آدنین دی نوکلئوتید فسفات (NADP) هستند. این دو در بدن جهت فرایند بازسازی ماده ژنتیکی DNA و انتقال یون های کلسیم الزامی است.
ویتامین A رتینول :
- ویتامین A دو حالت اولیه دارد. رتین A و رتینول و نامگذاری ویتامین A به علت همین ترکیب هاست.
- ویتامین A و مشتقات آن نقش های متفاوتی در بدن دارند. از ترکیب رنگدانه بینایی گرفته تا کنترل رونویسی برخی ژن های مهم
- سلامت بدن به حفظ سطح این ویتامین در محدوده طبیعی وابسته است، چون مقدار کم و بیش از حد آن منجر به بیماری های جدی می شود.
ویتامین C اسکوربیک اسید
- ویتامین C با فرمول مولکولی C6H8O6 شناخته می شود.
- هنگامی که بسیاری از دریانوردان به بیماری اسکوروی (خونریزی لثه) مبتلا شدند. برای درمان این بیماری راه های گوناگونی را امتحان کردند. در نهایت مشخص شد که بیماری این افراد با مصرف مرکبات درمان می شود. سرانجام این ویتامین در پرتقال کشف شد و اسید اسکوربیک نام گرفت.
- این ماده ر اوایل قرن بیستم میلادی توسط دانشمندی به نام ریچستین تولید کرد.
ویتامین D کلسیفرول
- نام گذاری ویتامین D به علت وجود گروه های استرول های محلول در چربی است.
- در کشف ویتامین D نکته جالب اینجاست که بیماری کمبود ویتامین دی یا همان راشیتیسم (استئومالاسی) که باعث نرمی استخوان ها میشود در اوایل دهه 1600 شناخته شد. ولی خود ویتامین دی به عنوان عامل این بیماری در اوایل قرن 20 شناخته شد.
Share It