آب مقطر، کلمه‌ای آشنا اما خطرناک؟! هرگز به ما گفته نشده که جوشاندن و جمع‌آوری بخار آب مقطر قابل شرب نیست؛ بلکه فرایندهای دیگری نیز نیاز است تا به استاندارد استفاده انسانی برسد. اما این فرایندها چیست؟ آبی که به این روش تهیه می‌شود مناسب استفاده آزمایشگاهی، کشت سلول و میکروب می‌باشد یا خیر؟ اصلاً آب مقطر چند گرید دارد که در انواع صنایع به کار می‌رود؟

آب مقطر چیست؟

به طور خلاصه آب مقطر حاصل حرارت دادن آب ناخالص (مثلاً آب چاه) در طی فرایند تقطیر است. در واقع آب مقطر همان بخار آب حاصل از آب ناخالص است که متراکم شده است.

آب مقطر چطور تولید می‌شود؟

روش‌های مختلفی برای تولید آب مقطر وجود دارد که رایج‌ترین آنها شامل جوشاندن – تقطیر کردن، استفاده از رزین و دستگاه‌های تصفیه مجهز به فیلترهای اسمز معکوس و نانو فیلترها می‌باشد.

به طور خلاصه فرایند تولید آب مقطر به شرح زیر است:

پرکردن منبع یا دیگ تا حجم معین
کیپ کردن درب دیگ و قرارگرفتن سوپاپ و شیر تخلیه
روشن‌کردن منبع حرارتی ۹۵ تا 100 درجه سانتی‌گراد زیر مخزن
اتصال لوله مسی و یا استیل به لوله پلاستیکی خروجی و قراردادن در ظروف استریل مخصوص مانند عکس زیر.

نکته: ازآنجایی‌که آب خالص دمای جوش کمتری نسبت به آب غیر خالص دارد و دیگر مواد محلول موجود در آب دمای جوش بالاتر از 100 درجه دارند؛ بنابراین در دیگ جوش باقی می‌مانند. اما اگر دیگ پس از هر سیکل تقطیر کاملاً خشک شود دمای کف آن بالاتر از 100 می‌رود پس ناخالصی‌هایی ممکن است وارد آب تقطیر شده شود.

کاربرد آب مقطر چیست؟

عملیات تقطیر با تبدیل آب به بخار و انباشت آن در نهایت آب خالص یا همان آب مقطر را با درصد بالایی از خلوص (عاری از تمام مواد معدنی و آلی) به دست میاورد که در این صورت به‌عنوان بهترین و سالم‌ترین آب مورداستفاده قرار می‌گیرد که در ادامه کاربرد این آب خالص در صنایع و علوم مختلف را برسی می‌کنیم.

حلال آزمایشگاهی فنی، دانشگاهی و صنعتی
ضدعفونی‌کننده صنعت داروسازی، بیمارستانی و آزمایشگاهی
انرژی اتمی
سوبسترا تولید محصولات صنعتی مانند آب اسید و …
ماده واسطه خروج مواد ناخالص
بستر یا محیط واکنش‌های شیمیایی
سیستم خنک کاری تجهیزات صنعتی کارخانه‌ها و …
شستشوی ظروف و قطعات حساس پس از استفاده
و …

جایگزین آب مقطر چیست؟

به‌طورکلی می‌توان از آب‌معدنی به‌عنوان جایگزین آب مقطر استفاده کرد اما بسته به محل استفاده از آب مقطر (مثلاً لوله‌های حساس به رسوب یا محیط کشت سلولی)، املاح موجود در آب‌معدنی دردسرساز می‌شود. مثال این مورد در کتری و ظروف دم‌کردنی قابل‌مشاهده است که در ته ظرف رسوب بسته می‌شود. ازاین‌رو گریدهای مخصوصی برای استفاده در صنایع مختلف تدوین و به کارخانه‌های تولید آب مقطر ابلاغ گردید.

منظور از گرید آب مقطر چیست؟

آب مقطر در علوم‌تجربی به چند نوع یا به‌اصطلاح علمی (grade) طبقه‌بندی می‌شوند که از این میان می‌توان به گرید آزمایشگاهی (lab)، گرید آموزشی و … اشاره نمود. اطلاعات طبقه‌بندی و گریدها بر اساس قوانین سازمان‌های سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO)، بخش آمریکایی انجمن بین‌المللی مواد آزمایش (ASTM)، مؤسسه استانداردهای بالینی و آزمایشگاهی (CLSI) تعیین شده است. برای مطالعه بیشتر درمورد انواع گرید و خرید مواد آزمایشگاهی بر روی بنر زیر کلیک نمایید.

کاربرد آب مقطر در زیست‌شناسی چیست؟

به‌طورکلی در آزمایشگاه زیستی از آب مقطر برای رقیق‌سازی، رنگ‌سازی، رنگ‌زدایی (شستشو و حلالیت پذیری)، تهیه محیط کشت میکروبی و محیط کشت سلولی استفاده می‌شود. اما بنا بر نیاز آزمایش، از آب مقطر استریل، آب مقطر یونیزه، آب مقطر DEPC، آب مقطر فیلتر شده و … در موارد زیر استفاده می‌شود. (برای مطالعه کامل بر روی آنها کلیک کنید)

ویژگی برتر آب مقطر گرید آزمایشگاهی چیست؟

به‌طورکلی آب گرید آزمایشگاهی به نوع I، نوع II و نوع III طبقه‌بندی می‌شود. این گریدها بر اساس درجه خلوص آب طبقه‌بندی می‌شوند که در آن آب نوع I بیشترین خلوص و نوع III کمترین آن را دارد.

آب نوع یک، خالص‌ترین درجه آب آزمایشگاهی است که آب فوق خالص نیز نامیده می‌شود و برای استفاده در کاربردهای بسیار حیاتی مانند HPLC، طیف‌سنجی جرمی، تجزیه‌وتحلیل عناصر کمیاب و بیوتکنولوژی توصیه می‌شود.
آب نوع دو که به‌عنوان «آب خالص» نیز شناخته می‌شود، منبع توصیه‌شده آب از پیش تصفیه‌شده برای تغذیه سیستم‌های فوق خالص نوع ۱ شما است. آب نوع II معمولاً برای استفاده در آماده‌سازی بافر برای انحلال، تهیه محیط میکروبیولوژیکی یا گاهی در آنالایزرهای بیوشیمی در صنایع تشخیصی توصیه می‌شود. همچنین از این آب می‌توان برای تهیه معرف تجزیه‌وتحلیل شیمیایی نیز استفاده کرد.
آب نوع سه که معمولاً به‌عنوان آب خوراک ابزار نامیده می‌شود، پایین‌ترین شکل آب آزمایشگاهی است. این نوع آب با استفاده از اسمز معکوس (RO) تولید می‌شود که حدود 90 تا 99 درصد آلاینده‌ها را حذف می‌کند. آب نوع III برای استفاده در شستشو ظروف شیشه‌ای، اتاقک‌های رطوبت یا اتوکلاو توصیه می‌شود.

آیا آب مقطر آزمایشگاهی خوراکی است؟

راه‌حل آسان این است که بر روی بسته‌بندی کالا را بخوانید گه قابل شرب است یا خیر. اما به‌طورکلی آب مقطر گرید آزمایشگاهی غیر قابل نوشیدن است.

ظرف و تانکر نگهداری آب مقطر چه ویژگی‌هایی دارد؟

ما به‌عنوان تأمین‌کننده آب مقطر آزمایشگاهی چند نکته در مورد شیوه‌های صحیح ذخیره‌سازی، نگهداری و استفاده از ظروف و تانکر آب مقطر داریم؛ زیرا آب مقطر به‌راحتی با سایر مواد ترکیب شده و باعث آلودگی آب مقطر می‌شود. برای جلوگیری از این اتفاق و برای اطمینان از خالص نگه‌داشتن آب مقطر، باید آن را به‌درستی ذخیره کرد.

توصیه می‌کنیم آب مقطر را در ظرف شیشه‌ای نگهداری کنید. ظروف پلاستیکی می‌توانند باعث آلوده‌شدن آب مقطر شوند؛ زیرا مواد شیمیایی از پلاستیک به آب تجزیه یا نشت میابد. ثابت شده است که شیشه بهترین گزینه برای نگهداری آب مقطر است؛ زیرا در طول زمان کمترین تأثیر را روی آب خواهد داشت. برای مثال، نگه‌داشتن آب مقطر در تانکر شیشه‌ای که پوشش مشکی (پارچه یا رنگ) داشته باشد از رشد جلبک جلوگیری می‌کند. همچنین اگر تانکر آب مقطر به‌درستی آب‌بندی نشود، می‌تواند به‌راحتی دی‌اکسیدکربن را جذب کند. مطمئن شوید که پس از هر بار استفاده، درب ظرف را تا حد ممکن محکم بسته‌اید.