تست‌های Elisa و CLIA از جمله آزمایش‌های تشخیص کمی ایمونواسی می‌باشند که به کمک نمونه خون می‌توانند تیتر آنتی‌بادی‌های IgG، IgM و … را در سرم تعیین نمایند. این دو روش به علت حساسیت و اختصاصیت بالا جز قابل اعتمادترین آزمایش‌های امروزی است که برای تشخیص نوع و مقدار آنتی‌بادی‌های ترشح شده علیه بیماری یا تعیین مقدار پروتئین خاصی در خون مورد استفاده میباشند. (مثلاً مارکرهای سرطان)

روش الایزا

الایزا (ELISA) مخفف Enzyme-linked immunosorbent assay به معنی روش سنجش ایمنی [به کمک] اتصال به آنزیم می‌باشد و پرکاربردترین تکنیک ایمونواسی است.

ایمونواسی به مجموعه روش‌های سنجش ایمنی می‌گویند که بر پایه ایجاد کمپلکس آنتی‌بادی با آنتی‌ژن است. از این تکنیک برای اندازه‌گیری غلظت هورمون‌ها و یا آنتی‌بادی‌های ضدویروسی در بدن، بررسی غلظت آنتی‌بادی بعد از واکسیناسیون، بررسی حضور بیومارکرها در بافت برای تشخیص سرطان‌ها و… استفاده می‌شود.

تست الایزا به‌عنوان یک روش آزمایشگاهی به تجهیزات سرمایه‌ای از جمله الایزا ریدر (میکروپلیت ریدر) و تجهیزات مصرفی از جمله کیت‌های الایزا نیاز دارد.

در این روش آنتی‌بادی اختصاصی با آنتی‌ژن فیکس شده در سطح پلیت ایجاد کمپلکس می‌کند. به کمک مارکر اتصالی به آنتی‌بادی و یا آنتی‌بادی ثانویه متصل به مارکر این اتصال با روش‌های لومینسانس، کمی لومینسانس فلورسانت و یا بررسی سایر تغییرات محیطی تشخیص داده می‌شود که بر این مبنا کیت‌های تشخیص متنوعی به‌صورت تجاری برای استفاده در آزمایشگاه‌های طبی و تحقیقاتی تولید شده است.

دسته‌بندی انواع الایزا بر اساس چگونگی پیوند و استفاده از آنالیت‌ها و آنتی‌بادی‌ها:

الایزا مستقیم (Direct ELISA)

آنتی‌ژن یا آنتی‌بادی هدف به طور مستقیم بر سطح فاز جامد (چاهک‌های میکروپلاته) کوت می‌شود.

الایزا غیرمستقیم (Indirect ELISA)

آنتی‌ژن بر روی سطح چاهک‌های میکروپلاته کوت می‌شود.

الایزا ساندویچ (Immunometric / Sandwich ELISA)

دو آنتی‌بادی اختصاصی برای ایجاد کمپلکس یا “ساندویچ” آنتی‌ژن در چاهک استفاده می‌شود.

الایزا رقابتی (Competitive ELISA)

دو آنتی‌ژن یا دو آنتی‌بادی (که یکی از آن دو نشان‌دار است) برای اتصال به لیگاند با مقدار محدود رقابت می‌کنند.

دسته‌بندی انواع الایزا بر اساس نشان‌دار شدن آنتی‌ژن و آنتی‌بادی

روش آنزیم ایمونواسی یا EIA (Enzymo Immunometric Assay)

در این روش آنتی‌ژن نشان‌دار شده است.

روش ایمونوآنزیمومتریک یا IEMA (Immuno Enzymo Meteric Assay)

در این روش آنتی‌بادی نشان‌دار شده است.

روش کلایا

CLIA مخفف Chemiluminescence immunoassay به معنای ایمنی سنجی [به کمک] لومینسانس شیمیای است که روش های ایمنی شناسی را با تکنیک های لومینسانس شیمیایی ترکیب کرده است. به طوری که از پروب‌های شیمیایی نشان‌دار جهت انتشار نور از طریق واکنش شیمیایی برای تعیین کمی آنتی‌بادیها استفاده میکند. این روش به طور کلی مشابه سایر روش‌های ایمونواسی (RIA، FIA و ELISA) میباشد که در آن شاخص واکنش، یک مولکول لومینسانس است. به طور کلی، عامل لومینسانس در نور مرئی یا نزدیک به مرئی (نانومتر λ= 300-800) به سبب انتقال الکترون از حالت برانگیخته به حالت پایه نور را گسیل میدهد.

به طور خلاصه روش ایمونواسی شیمی لومینسانس (CLIA) حساس، بازده بالا و مقرون به صرفه برای اندازه گیری کمی آنتی ژن ها در لیزات سلولی، پلاسما، ادرار، بزاق، بافت و نمونه های محیط کشت میباشد. کلایا به انکوباسیون طولانی و افزودن معرف های متوقف کننده بر خلاف روش ELISA نیاز ندارد.

eCLIA

در میان سنجش‌های آنزیمی مختلف که از واکنش‌های ساطع کننده نور بهره میبرند، سنجش ایمنی [به کمک] لومینسانس شیمیای تقویت‌شده (eCLIA) که شامل آنتی‌بادی یا آنتی‌ژن نشاندار شده با HRP و مخلوطی از موارد لومینسانس شیمیایی، پراکسید هیدروژن و تقویت‌کننده‌ها است جز موفق ترین تست ها در زمینه تعیین کمی ترکیبات سلولی است.

در سال های اخیر، CLIA به دلیل حساسیت بالا، دامنه دینامیکی گسترده و اتوماسیون کامل، در شیمی بالینی و تجزیه و تحلیل محیطی بسیار محبوب شده است. با توسعه و استفاده از فناوری نوترکیب، نشانگرها و تکنیک‌های مرتبط، مواد فاز جامد و پیشرفت‌هایی در اتوماسیون، یکپارچه‌سازی و کوچک‌سازی، CLIA ظاهری کاملاً جدید و به صرفه پیدا کرده است.

کاربرد های دیگر ایمونواسی چیست؟

روش های ایمونواسی ابزارهای ارزشمندی برای تشخیص بیماری های قابل انتقال از خون هستند و به طور گسترده برای تشخیص آنتی ژن یا آنتی بادی های خاص موجود در نمونه مد نظر، مورد استفاده قرار میگیرند. در سه دهه گذشته، بسیاری از روش‌های تشخیص ایمنی مبتنی بر اصول جدید برای غربالگری بیماری‌های منتقله از خون مانند ویروس های هپاتیت B،C و HIV در جهان تحت عنوان رپید تست ها و روش های مرتبط با آنزیم مانند ELISA ELFA و CLIA مورد استفاده قرار میگیرند.