شاید این سؤال برایتان پیش بیاید که مواد دفعی بدن چه ارزشی برای بررسی دارد و چه‌طور سلامت دستگاه گوارش ما را بازگو میکند؟ در این مقاله به‌طورکلی در مورد تست‌های مربوط به آنالیز، کشت و استخراج DNA از مدفوع همچنین بررسی آنتی‌ژن و آنتی‌بادی میکروارگانیسم‌های موجود در نمونه استول بحث می‌کنیم و متوجه می‌شویم که ظرف نمونه مدفوع یا همان قوطی استول چه نقش تعیین‌کننده‌ای در نمونه‌گیری و انتقال آن به آزمایشگاه تشخیص طبی یا آزمایشگاه بیمارستان دارد.
فهرست مطالب
مدفوع که به نام استول (stool) نیز شناخته می‌شود، مواد زائد و دفعی بدن میباشد که می‌توان با بررسی و انجام تست‌هایی بر روی آن از وضعیت سلامت بدن اطلاع پیدا کرد. این تست‌ها در صورت نیاز و داشتن علائم توسط پزشک معالج نوشته می‌شود.
جمع‌آوری نمونه به کمک ظرف مدفوع
به‌منظور جمع‌آوری مدفوع برای انجام تست‌های مذکور، از ظرفی به نام ظرف مدفوع (یک‌بارمصرف و استریل) از جنس پلی‌پروپیلن (PP) یا پلی‌اتیلن (PS)استفاده می‌شود که طراحی دهانه گشاد قوطی استول امر نمونه‌گیری و بررسی آن را تسهیل می‌نماید. انواع قوطی استول دارای درب فشاری یا پیچی، دارای قاشقک و بدون قاشقک میباشد که در پست ” قوطی استول – ظرف نمونه مدفوع” به طور شرح و امکان خرید آنلاین آن فراهم شده.
قوطی stool برند کیوسی و بکر در فروشگاه وندیداز موجود میباشد. شما میتوانید این محصولات را در این صفحه به سبد خرید خود اضافه و یا در قسمت چت آنلاین سفارش خود را ثبت نمایید. همچنین اگر برند مد نظر شما در این صفحه نمیباشد برای استعلام قیمت و … با کارشناسان شرکت تماس حاصل نمایید.
مواد نگه دارنده و تثبیت‌کننده استول
به‌منظور آماده‌سازی و شروع آزمایش‌های تشخیصی و تحقیقاتی بر روی نمونه مدفوع از مواد نگه دارنده و تثبیت‌کننده مخصوصی در بخش میکروبی آزمایشگاه استفاده می‌شود. برای مثال به کمک این مواد و محلول‌ها می‌توان جلوی حرکت میکروارگانیسم‌های احتمالی در نمونه را گرفت که تعدادی از این مواد به شرح زیر است:
- SAF (سدیم استات استیک فرمالین) تغلیظ و رنگ‌آمیزی نمونه استول
- MLF (مرتیولات یدین فرمالین) گسترش مستقیم و تغلیظ نمونه استول
- PVA (پلی‌وینیل الکل) تغلیظ و رنگ‌آمیزی نمونه استول
- فرمالین 5 تا 10 درصد تغلیظ نمونه استول
انواع آزمایش مدفوع
آزمایش‌های نمونه مدفوع ابزاری کمک تشخیصی برای پی‌بردن به بیماری‌های عفونی (مانند انگل، ویروس، باکتری)، سرطان، خونریزی دستگاه گوارش (تشخیص عامل بیماری‌هایی مانند زخم معده و یا خونریزی کلون)، بررسی عدم جذب مواد غذایی (علل احتمالی سو تغذیه) و … در بدن میباشد.
- تست آنالیز S/E (Stool Examination)
- آزمایش خون مخفی در مدفوع (Occult blood)
- آزمایش کشت مدفوع و شناسایی انگل گوارشی (Culture, ova and parasites)
- آزمایش چربی مدفوع (Fecal fat)
- آزمایش کشت ویروسی مدفوع (Viral cultures)
- تست لاکتوفرین مدفوع (Lactoferrin)
- تست هلیکوباکترپیلوری مدفوع (Helicobacter pylori stool antigen)
- تست DNA مدفوع
آنالیز مدفوع – تست S/E (Stool Examination)
این آنالیز به 2 روش ماکروسکوپی و میکروسکوپی توسط تکنسین بخش میکروب آزمایشگاه تشخیص طبی انجام می‌شود.
آنالیز ماکروسکوپی استول
آنالیز ماکروسکوپی استول در حقیقت بررسی ظاهری مدفوع مانند تشخیص رنگ، قوام، شکل، وجود مخاط، PH و بو نمونه میباشد که جواب‌ها به‌صورت زیر گزارش می‌شود:
بررسی رنگ استول
| Bloody | وجود خون در نمونه که می‌تواند نشان‌دهنده زخم آمیبی در روده بزرگ باشد. |
| Green | مدفوع سبز نشان دهنده ی میزان زیاد صفرا و مقدار کم بیلی روبین است. |
| Black | رنگ مشکی نمونه می‌تواند نشان‌دهنده زخم دئودنوم، خونریزی داخلی در بخش بالایی دستگاه گوارش، مثل مری، معده و بخش ابتدایی روده کوچک باشد. |
| Brown | رنگ نرمال و طبیعی |
| Yellow | مدفوع زرد به دلیل چربی زیاد است. |
بررسی قوام استول
| Mucoidal | موکوئید (مخاط درون نمونه) |
| Watery | آبکی |
| Loose | شل |
| Hard | سفت |
| Formed | شکل دار |
| Soft | نرم |
بررسی مخاط استول
جهت تشخیص وجود مخاط و موکوس در نمونه با استفاده از آبسلانگ یا اپلیکاتور مقداری از نمونه را برداشته تا حالت الاستیکی و کشسانی آن مورد بررسی قرار گیرد.
تشخیص PH استول
بنا بر نیاز و تشخیص کارشناس بخش میکروب یا میکروبیولوژیست، از نوار PH برای اندازه‌گیری اسیدیته نمونه استفاده می‌شود.
آنالیز میکروسکوپی استول
برای آنالیز میکروسکوپی نیاز است لام از نمونه تهیه شده و در زیر میکروسکوپ با لنز 10 جهت بررسی کلی و سپس با لنز 40 جهت بررسی تشخیصی استفاده شود. در این آنالیز موارد زیر بررسی می‌شود:
| Yeast | قارچ |
| WBC | گلبول سفید |
| RBC | گلبول قرمز |
| Protozoa | پروتوزاآ |
| Fat droplet | قطره‌های چربی |
| Parasite | انگل |
| Bacteria | باکتری |
برای بررسی پارامترهای میکروسکوپی نامبرده لازم است نکات و روش‌های لامگیری رعایت شود که به شرح زیر است:
روش گسترش مستقیم استول
روش گسترش مستقیم به‌منظور ارزیابی میزان آلودگی بیمار، تشخیص سریع نمونه عفونی و بررسی حرکت ارگانیسم مورداستفاده قرارمی گیرد. این روش را می‌توان در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با حداقل امکانات انجام داد. اما در آزمایش گسترش مستقیم به علت استفاده از حجم اندک مدفوع، امکان دستیابی به انگل بسیار کم بوده و در صورت یافتن آن، به علت سایز کوچک تک‌یاخته‌ها در لام و میدان دید محدود میکروسکوپ سخت دیده می‌شود. همچنین اگر ازمایش وجود انگل در نمونه بیمار مثبت شود، از روش‌های تغلیظ و رنگ‌آمیزی دائمی استفاده می‌شود که در ادامه با آن آشنا می‌شویم.
تهیه لام مرطوب با سرم فیزیولوژی
ابتدا به کمک قلم الماس، نام و مشخصات کلی بیمار را روی لام یادداشت می‌کنیم. سپس یک قطره سرم فیزیولوژی روی لام ریخته، به کمک اپلیکاتور از نمونه برداشته و با سرم فیزیولوژی ترکیب می‌کنیم (کمک به تشکیل کمتر حباب). لامل را روی نمونه و زیر میکروسکوپ قرار داده، سپس برای تشخیص RBC، WBC و ارگانیسم‌ها از لنز 10 و 40 استفاده می‌کنیم تا نوع گونه ارگانیسم را تشخیص داده شود. لازم است برای گزارش کردن جواب نوع میکروارگانیسم به همراه تعداد (حدودی) آن ذکر شود.
تهیه لام با رنگ متیلن بلو یا لوگول
محلول رنگ‌آمیزی سلول‌های موجود در نمونه مدفوع، متیلن بلو یا لوگول میباشد. از این محلول در روش آماده‌سازی گسترش مستقیم، جهت مشخص نمودن جزئیات هسته تروفوزوئیتها و افتراق آنها از ماکروفاژها استفاده می‌شود. از جمله ویژگی حائز اهمیت این محلول نفوذپذیری بالای آن به سلول‌های مذکور است. در این روش بعد از ۵ تا ۱۰ دقیقه سیتوپلاسم به رنگ آبی کم‌رنگ و هسته به رنگ آبی بسیار پررنگ دیده می‌شود اما نمونه‌ها ۳۰ دقیقه بعد رنگ‌آمیزی مورد بررسی قرار می‌گیرند.
روش تغلیظ استول
روش تغلیظ در صورتی استفاده می‌شود که روش گسترش مستقیم کاربردی نبوده و یا با درخواست پزشک مربوطه برای بررسی تخصصی تر انجام می‌شود. این روش به 2 شکل شناوری سازی و رسوب‌گیری صورت می‌گیرد.
شناوری سازی (Flotation)
در روش شناورسازی، کیست تک‌یاخته‌ها و بعضی از تخم کرم‌ها از مواد اضافی موجود در مدفوع، با استفاده از یک مایع با وزن مخصوص بالا، جدا می‌شود. عوامل انگلی در سطح بالایی مایع تجمع پیدا کرده و مواد اضافی مدفوعی در ته لوله‌آزمایش باقی خواهند ماند. این روش آسان‌تر از روش رسوبی است اما درهرصورت اکثر تخم کرم‌ها مثل تخم‌های دریچه‌دار و یا تخم‌های بسیار سنگین (تخم کرم آسکاریس غیربارور) به‌وسیله این روش تغلیظ نخواهند شد.
تهیه لام با شناوری سازی سولفات روی
نمونه را با فرمالین 10 یا 5 درصد ترکیب و از صافی رد می‌کنیم، سپس محلول به دست را در سانتریفیوژ قرار می‌دهیم. رسوب به‌دست‌آمده را با سولفات روی ترکیب کرده و از آن لام می‌گیریم.
رسوب‌گیری (Sedimentation)
اساس این روش جداکردن کیست و اووسیست تک‌یاخته‌ها، تخم و لارو کرم‌ها از مواد زائد مدفوع با عمل سانتریفیوژ بر پایه تفاوت در وزن مخصوص آنها میباشد.
تهیه لام با رسوب نمونه و فرمالین – دترجنت (رسوب‌گیری)
می‌توان از اتیلن استات به‌عنوان دترجنت استفاده نمود به این صورت که آن را با فرمالین ترکیب و مقدار کمی از نمونه را به آن اضافه می‌کنیم سپس با استفاده از صافی (می‌توان از تنظیف استفاده نمود.) محلولی به دست می‌آوریم که در سانتریفیوژ قرار داده تا مواد به‌خوبی ترکیب شوند. سپس لوله را بدون حرکت برای مدتی کنار می‌گذاریم تا مواد ته آن رسوب کند. رسوب را جدا کرده، روی لام و زیر میکروسکوپ قرار می‌دهیم. کیست تک‌یاخته‌ها و بعضی از تخم کرم‌ها در سطح و بعضی از تخم‌های سنگین و یا دریچه‌دار در رسوب قرارمی گيرند.
روش رنگ‌آمیزی استول
این روش با استفاده از تکنیک‌های رنگ‌آمیزی مانند تریکروم و زیل نلسون اصلاح شده برای تشخیص قطعی استفاده می‌شود.
رنگ‌آمیزی تریکروم
رنگ‌آمیزی تریکروم به طور گسترده در آزمایشگاه‌های انگل‌شناسی بالینی مورداستفاده قرار می‌گیرد. این رنگ برای نمونه‌های تازه و یا ترکیب شده با موادی مانند پلی‌وینیل الکل (PVA) استفاده می‌شود. به همین دلیل رنگ‌آمیزی تریکروم مدفوع یک روش مؤثر و پرکاربرد برای بررسی انگل‌های روده‌ای به شمار می‌آید.
رنگ تریکروم استول حاوی چیست؟
- رنگ آهن هماتوکسیلین (iron hematoxylin)
- رنگ گوموری اصلاح شده (Wheatley’s)
تست چربی در آزمایش مدفوع (Fecal fat)
تست چربی مدفوع به‌منظور تشخیص استئاتوره به کار می‌رود. استئاتوره (Steatorrhea) یا مدفوع چرب به حالتی گفته می‌شود که در آن میزان چربی مدفوع بیش از حد عادی و مدفوع حالتی چرب و بدبو داشته باشد. در واقع استئاتوره نوعی اسهال است که در آن میزان چربی بالاست. این نوع از اسهال در بسیاری از اختلالات صفراوی مشاهده می‌شود که علت آن عدم جذب صحیح چربی‌ها در روده باریک است. عدم جذب چربی‌ها منجر به افزایش میزان چربی در مدفوع شده و ایجاد بیماری می‌شود. در این بیماری ویتامین‌های محلول در چربی جذب بدن نشده و همراه این مواد دفع می‌شوند. این بیماران همچنین به علت ازدست‌دادن خون و نیز عدم جذب مواد غذایی، مستعد ابتلا به کم‌خونی هم هستند. همچنین این افراد به علت دردهای شکمی پس از خوردن غذا، از خوردن ترس و نفرت دارند.
آزمایش تشخیص هلیکوباکترپیلوری مدفوع با الایزا (Helicobacter pylori stool antigen)
عفونت با هلیکوباکترپیلوری زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری به نام هلیکوباکترپیلوری، معده را به‌عنوان محل سکونت انتخاب کند. پس از ورود هلیکوباکترپیلوری به بدن، غشای معده توسط این باکتری مورد تهاجم قرار گرفته و در برابر اسید معده آسیب‌پذیر می‌شود. به بیان دیگر وقتی این میکروب آسیب قابل‌توجهی به غشای معده وارد کند، اسید وارد اپیتلیال معده شده و باعث به‌وجودآمدن زخم معده می‌گردد. زخم معده موجب خونریزی، عفونت و جلوگیری از حرکت غذا در دستگاه گوارش می‌شود. این باکتری با استفاده از خون، تنفس، مدفوع قابل‌شناسایی بوده ولی آزمایش مدفوع برای تشخیص هلیکوباکتری پیلوری بهترین گزینه است. در این ازمایش آنتی‌ژن‌های باکتری به روش تشخیصی الایزا مورد بررسی قرار می‌گیرد.
تست خون مخفی در مدفوع (FOBT: fecal occult blood test)
خون مخفی در مدفوع می‌تواند نشان‌دهنده سرطان روده بزرگ، هموروئید، بیماری‌های دیورتیکولار، اولسر و کولیت روده باشد. به طور معمول، خون مخفی در مقادیر خیلی کم در مدفوع دیده می‌شود که فقط از طریق مواد شیمیایی مورداستفاده در آزمایش خون مخفی مدفوع، قابل تشخیص است. در صورت مثبت شدن آزمایش خون مخفی در مدفوع، بر طبق درخواست پزشک می‌توان از آزمایش‌های مکمل برای یافتن عامل و محل خونریزی استفاده نمود.
تست کالپروتکتین مدفوع (Fecal Calprotectin Test)
کالپروتکتین نوعی پروتئین است که توسط نوتروفیل آزاد شده و وجود آن در این تست در التهاب دستگاه گوارش است. نوتروفیل‌ها نوع خاصی از گلبول‌های سفید هستند که در صورت وجود التهاب در دستگاه گوارش، به محل التهاب منتقل و کالپروتکتین را آزاد می‌کنند که باعث افزایش سطح کالپروتکتین در مدفوع می‌شود. آزمایش کالپروتکتین مدفوع یکی از پارامترهای مورداستفاده در تشخیص مشکلات دستگاه گوارش مانند التهاب روده است.
تست DNA مدفوع
تست DNA مدفوع به‌منظور غربالگری سرطان روده بزرگ یا پولیپ‌های سرطانی در افراد فاقد علائم مورداستفاده قرار می‌گیرد. این تست، DNA غیرطبیعی و مقادیر اندک خون دفع شده به دلیل احتمالی سرطان روده یا پولیپ روده بزرگ را تشخیص می‌دهد. سرطان یا پولیپ در روده بزرگ عامل ایجاد سلول‌های غیرطبیعی است که به طور مداوم DNA معیوب دفع می‌کنند. به طور معمول DNA در مدفوع یافت می‌شود اما سرطان یا پولیپ مقادیر آن را افزایش می‌دهد؛ بنابراین روش‌های آزمایشگاهی بسیار حساس برای تشخیص آنها لازم است.
کشت مدفوع (stool culture)
در آزمایش کشت مدفوع، نوع و گونه‌های میکروبی عامل بیماری شایع گوارشی تشخیص داده می‌شود. این باکتری‌ها عبارت‌اند از:
- گونه کمپیلوباکتر
- گونه‌های سالمونلا
- گونه شیگلا
برخی از باکتری‌ها با تولید سم باعث ایجاد بیماری شده که برای تشخیص آنها می‌توان از روش کشت مدفوع استفاده کرد. اما معمولاً برای شناسایی و تشخیص مستقیم سموم از روش‌هایی مانند روش PCR یا آزمایش آنتی‌ژن استفاده می‌شود. باکتری‌های اشریشیا کلی (E.Coli) و کلستریدیوم دیفیسیل جز این دسته از باکتری‌ها هستند.
گاهی ممکن است باتوجه‌به سابقه پزشکی فرد یا مسافرتی که اخیراً داشته است، در کشت مدفوع موارد دیگری هم بررسی شوند که شامل:
- آئروموناس
- پلسیوموناس
- یرسینیا انتروکولیتیکا
- گونه‌های ویبریو
محیط کشت استول – stool culure media
| محیط کشت هکتون انتریک آگار (HE) | محیط انتخابی برای جداسازی شیگلا (محیط سبز بدون مرکز سیاه و عدم تولید H2S)و سالمونلا (سبز تا سبز - آبی و مرکز سیاه به دلیل H2S) |
| محیط کشت مک کانکی | آگار جهت جداسازی انتروباکتریاسه و سایر باسیل‌های گرم منفی به کار می‌رود و از رشد ارگانیسم‌های گرم مثبت جلوگیری میکند. سالمونلاو شیگلا به‌صورت کلنی‌های شفاف و بی‌رنگ به دلیل عدم تخمیر لاکتوز رشد می‌کنند. |
| محیط کشت گزیلوز - لیزین داکسی کولات آگار (XLD) | محیط تمایزی و انتخابی جهت جداسازی سالمونلا (رنگ قرمز با مرکز سیاه به دلیل تولید H2S و هاله صورتی در اطراف کلنی) و شیگلا (ظاهری قرمز و شفاف) |
| محیط کشت SS (salmonella و shigella) | جهت جداسازی سالمونلا و شیگلا میباشد اما باعث مهار رشد برخی از گونه‌های شیگلا می‌شود. |
محیط‌های غنی کننده استول
| محیط کشت GN (gram negative broth) | نمونه در این محیط حدود 4 تا 6 ساعت قرارمی گیرد سپس مناسب برای استفاده در محیط‌های HE و XLD میباشد. |
| محیط کشت SF (selenite of broth) | مناسب برای جداسازی سالمونلا و دارای اثر مهارکنندگی برای گونه شیگلا میباشد. |
سخن پایانی
در این مقاله در مورد انواع تست‌های عفونی، محیط کشت‌های مناسب و روش‌های آنالیز ماکروسکوپی و میکروسکوپی مدفوع صحبت کردیم و متوجه شدیم بدون استفاده از ظرف نمونه‌گیری مدفوع هیچ یک از موارد بالا انجام نمی‌شود. همچنین پی بردیم که انجام تست‌های گفته شده برای سلامت بدن ضروری است.
Share It